Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Blaðsíða 111

Þjöðlegt flóð?
Hér getur verið fróðlegt að bera Öxina og jörðina saman við aðra
sögulega skáldsögu sem kom út nú fyrir jólin, Hrapandi jörð eftir Úlfar
Þormóðsson. Hún er langt frá því að vera gallalaus og jafnast ekki á við
skáldsögu Ólafs Gunnarssonar þegar kemur að stíl og sviðsetningum. En
hún hefur það fram yfir hana að veita manni nýja sýn á það sögulega efni
sem hún fjallar um, tyrkjaránið. Barbaríið í Norður-Afríku, þar sem
íslensk fórnarlömb tyrkjaránsins lentu, birtist okkur þar sem fjölmenn-
ingarlegt samfélag þar sem bíður fólks ekki bara þrældómur heldur
stundum möguleiki á nýju lífi, sem jafnvel er ríkara að möguleikum og
hamingju en það líf sem beið heima á íslandi. Samfélagið sem lýst er í
sögunni bregður líka ljósi á bakgrunn persónanna frá íslandi. Samfélag-
ið í Norður-Afríku er ekki eins fastnjörvað í stéttir og hið íslenska, það
byggir meira á hæfileikum einstaklingsins en arfi hans, efnahagslegum
eða samfélagslegum.
Persónur og leikendur
Þegar litið er yfir þær skáldsögur sem þegar hafa verið nefndar og bætt
við ævisögum þjóðskörunga eins og Jóns Sigurðssonar má halda því
fram að hið þjóðlega hafi vissulega verið áberandi í síðasta jólabókaflóði.
En vitaskuld var þar fleira á seyði.
Fjórða skáldsagan sem tilnefnd var til íslensku bókmenntaverðlaun-
anna var Stormur Einars Kárasonar, fyrsta samtímasaga Einars effir tvær
sögulegar skáldsögur. Hann beitir hér sömu frásagnaraðferð og í Óvina-
fagnaði, hver persóna sögunnar hefur sína eigin rödd og talar fyrir sig.
Hér snýst þó allt um eina persónu, ævintýra- og sagnamanninn Eyvind
Storm. Sagan er semsagt fyrst og fremst persónulýsing. Aðalpersóna sög-
unnar er listilega smíðuð manngerð en um leið algerlega óþolandi.
Stormur er iðjuleysingi af guðs náð en hefur sérstakt lag á því að láta alla
snúast í kringum sig og bjarga sér fyrir horn. Flestir í kringum hann eru
svo bullandi meðvirkir, fyrirgefa honum allar syndir og réttlæta jafnvel
fáránlegustu uppátæki. í þessari sögu sýnir Einar allar sínar bestu hliðar,
kaldranalegan húmor og snilldarmannlýsingar í bland við gróteskar
uppákomur og skopstælingar.
En Stormur er ekki bara persóna, hann er líka hugarástand og auðvit-
að hljótum við að sjá í þessari bók öðrum þræði skopstælingu á viðtala-
hefðinni og viðtalsbókunum sem komið verður að seinna. Líkt og sum-
um sem þar hafa orðið er Stormi aldrei sjálfum um að kenna þegar líf
hans klúðrast. Og auðvitað er Stormur líka lúmsk lýsing á samfélaginu,
eða öllu heldur samfélögunum, sem fóstra hann. Honum tekst að túlka
TMM 2004 • 1
f09