Tímarit Máls og menningar - 01.02.2004, Page 120

Kristján Jóhann Jónsson
formum goðsagna og ævintýra sem móta mestan hluta af frásögnum
okkar og mannskilningi?
Nú kann einhverjum að finnast að hér sé býsna stórt spurt en það er
reyndar ekki svo. Allt þetta eru nauðsynlegar spurningar sem góðir ævi-
sagnaritarar leggja fyrir sjálfa sig og reyna að svara í sögum sínum.
í eftirmála við ævisögu Bjargar C. Þorláksson eftir Sigríði Dúnu Krist-
mundsdóttur er talað um tvo meginþræði ævisagnaritunar sem eru saga
einstaklingsins annars vegar og samfélagsins hins vegar.1 Persónan er eins
og smækkuð mynd af samfélagi sínu, segir Sigríður Dúna. Sú mynd er
jafnframt þverskurður sem sýnir sögu samfélags, menningar og þjóðfé-
lagsbreytinga, myndin er aldrei alveg sú sama þó að hlutar séu sameigin-
legir frá manni til manns.
Þessi tvískipting eða aðgreining milli einstaklings og samfélags, tveggja
frásagna sem eru í senn ein og tvær, er eins konar uppistaða í vef æfisög-
unnar. Án hennar er ekki hægt að svara því hvernig viðkomandi einstakl-
ingur tekur sig út úr hópnum og byrjar að verðskulda ævisögu. Þetta
kemur fram á athyglisverðan hátt í ævisögu Stephans G. Stephanssonar
eftir Viðar Hreinsson2 og ævisögu Vilhjálms Stefánssonar3 sem kom út
fýrir jólin og er að sjálfsögðu meginefni bókar Guðjóns Friðrikssonar um
Jón Sigurðsson forseta. Þessar tilgreindu ævisögur eru aldarspeglar en
persónusögur líka. Þær eiga sameiginlegt að allar fjalla þær um persónur
sem hafa verið umtalaðar, dáðar, öfundaðar og fýrirlitnar af samtíma-
mönnum sínum.
Ævisagnahöfundar hafa alltaf tilhneigingu til að taka upp hanskann
fyrir sitt fólk, sýna það „eins og það raunverulega var“ þrátt fyrir ýmiss
konar mótlæti; kvenhatur, andúð á vesturförum, rógsherferðir og pólit-
ískt skítkast. En ævisagan má ekki verða varnarskjal - þá verður hún
óáhugaverð. Allir þessir ævisagnaritarar sem hér hafa verið nefndir taka
afstöðu til sinnar eigin afstöðu. Allir hafa þeir leitast við að svara mikil-
vægustu spurningunum hér að framan sem samanlagðar svara því hvers
vegna ævisagan sem um ræðir var skrifuð.
Fyrsta bindið
Fyrsta bindi ævisögu Halldórs Laxness eftir Hannes Hólmstein ber hið
eilítið kauðalega nafn Halldór eins og áður var getið. Það fer heldur illa á
því að ævisaga heiti nafni viðfangsefnisins því það býður heim misskiln-
ingi og ruglingi, einkum í tilvitnunum („í Halldóri er Halldór sagður
...“). Til hægðarauka kalla ég hana Fyrsta bindið í þessum ritdómi en
nota nafn Halldórs á hann sjálfan.
118
TMM 2004 • 1