Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Blaðsíða 71

Fyrirgjöf af kantinum
Evrópa blandar sér í leikinn
Þótt öll þau fræðirit sem hér hafi verið talin upp standi föstum rótum í
bandarísku samfélagi og bókmenntum, grundvallast þau ffæðilega og
heimspekilega á evrópskri heimspeki, einkum Homo Ludens (1938) eftir
Johan Huizinga og Man, Play and Games (1961) eftir Roger Caillois.
Bæði upphafstilgátur Huizinga og framhaldsrannsóknir Caillois hafa
stuðlað að tilkomu ýmissa grundvallarforsendna í fræðikenningunni um
íþrótt og leik, einkum eins og þær nýtast í íþróttabókmenntum. Þar má
nefna þætti eins og „þykjustueðli“ leiksins, frelsi leiksins frá reglum
hversdagsins með því að hlíta eigin lögmálum sem aðeins eru notuð
innan tíma og rúms leiksins sjálfs, óstýranleika leiksins og ófýrirsjáan-
leika úrslita hans.
Frá þessum fræðimönnum koma einnig mörg lykilhugtök fræði-
manna í íþróttabókmenntum, svo sem paidia eða ósjálfráður leikur,
gagnstætt ludic eða skipulögðum leik; og agon eða formleg keppni byggð
á hæfileikum, gagnstætt alea eða leik sem byggir á tilviljun eða heppni.
íþróttabókmenntir hafa verið skrifaðar í Evrópu í verulegum mæli.
Fimir riddarar og aðalsmenn stunda til dæmis veiðar samkvæmt sínum
ströngu helgisiðum, fara í burtreiðar og keppa á mótum og eru þannig
áhrifaríkur þáttur evrópskra miðaldabókmenntaverka, t.d. breskra (sjá
Cummins 1988 and Rooney 1993). Dýra- og fiskveiðar, sem voru helsta
tómstundaiðja aðals og heldra fólks, héldu áfram að vera yrkisefni sagna-
skálda, ljóðskálda og leikskálda á 16. - 18. öld, eins og t.d. má sjá í íþrótta-
myndmáli Shakespeares í leikritum hans og í veiðiköflum sagna Field-
ings. Sagna- og ljóðskáldið Sir Walter Scott notar á sama hátt íþrótta-
þemu og myndmál bæði oft og ríkulega. Þannig væri hægt að halda lengi
áfram með breska höfunda í fortíð sem nútíð (sjá nánar í greinum eftir
Júlían M. D’Arcy 2002 og 2003).
Ekki er ástæða til að ætla að aðrar evrópskar bókmenntir séu svo frá-
brugðnar, hvað varðar notkun íþrótta. En rétt eins og í Bretlandi eru
rannsóknir á þessu ekki mjög langt komnar. Þó eru til undantekningar. I
Þýskalandi hefur Nanda Fischer gefið út Sport Als Literatur (1999), og í
Frakklandi hefur Piérre Charreton skilgreint franskar íþróttabókmenntir
frá 1870 og langt fram á 20. öld (1985, 1990). Og það eru spennandi við-
fangsefni framundan fyrir bókmenntafræðinga Rússlands, Spánar, Ítalíu,
Grikklands og margra fleiri landa í Evrópu.
TMM 2004 • 3
69