Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Blaðsíða 73

Fyrirgjöf af kantinum
sagnaritun og samfélagsumræðu. Guðmundur Sæmundsson hélt erindi
á ráðstefnunni í Árósum og varpaði þar fram ýmsum rannsóknarspurn-
ingum er varða íþróttir fornmanna og áhrif þeirra á íþróttaviðhorf
Norðurlandabúa í dag (Guðmundur Sæmundsson 2004a).
Iþróttabókmenntir sem slíkar standa á gömlum merg á íslandi. Bækur
um íþróttir eða íþróttamenn, eða bækur þar sem íþróttir skipta verulegu
máli fyrir ffamrás söguþráðar, persónusköpun og persónuþróun eru
fjöldamargar í íslenskri bókmenntasögu. Áður hefur verið minnst á
íslendingasögurnar og önnur norræn fornrit sem auðvitað voru langflest
rituð á íslandi og af íslendingum. Þar ber e.t.v. hæst ævisögu eins fyrsta
íslenska afreksmannsins í íþróttum, Grettis sögu Ásmundarsonar hins
sterka (íslendinga sögur 1985 - Fyrra bindi). íþróttir hafa ekki skilið eftir
sig mörg ummerki í bókmenntum aldanna milli sagnaritunarinnar og
nútímans, þó er aldrei að vita hvað finnst, ef leitað er, t.d. í rímum, viki-
vökum og víðar.
Bókmenntir 20. aldar þarf að skoða vandlega með þetta í huga, en
nokkur dæmi eru vissulega áberandi, svo sem allur höfundarferill Þor-
gríms Þráinssonar fyrrum knattspyrnumanns, vinsælar ævisögur
íþróttamanna, t.d. Gunnars Huseby (f996), ævisöguþættir um fræga
íþróttamenn (t.d. Kristján Jóhannsson f966), einstakar bækur nútíma-
höfunda, t.d. fyrrnefndar Fótboltasögur Elísabetar Jökulsdóttur (1991) og
Fótboltafíkillinn eftir Tryggva Þór Kristjánsson (2004). Þá má einnig
nefna fjölmargar íslenskar bækur síðustu ára og áratuga um fjallaklifur
og ævintýri, pólferðir og jökulgöngur, björgunarleiðangra og landkönn-
unarferðir.
Allar þessar bækur og fjölmargar aðrar verðskulda að til þeirra sé litið
sem viðfangsefna á sviði íþróttabókmennta. í eilítið víðari skilningi má
líta til íslenskra kvikmyndabókmennta og skoða hvernig íþróttir eru not-
aðar þar sem ákveðin þemu, t.d. veiðimennska í Eins og skepnan deyr
(1986) og knattspyrna í íslenski draumurinn (2000).
Hvað gerist svo í seinni hálfleik?
íþróttabókmenntir eru ekkert nýtt. Þær voru til á miðöldum - ekki síst
hér á íslandi. Ef til vill er einmitt að leita upphafs norðurevrópskra
íþróttabókmennta hér á landi. Sú staðreynd hinsvegar, hve lítið þessi
arfur hefur verið rannsakaður, ætti að vera fræðimönnum á sviði sagn-
fræði og bókmennta ögrun og hvatning. Þessa áskorun getum við nálg-
ast í þremur þrepum:
/ fyrsta lagi þurfum við að skerpa sýn okkar á íþróttabókmenntir, því
TMM 2004 • 3
71