Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Page 83

Tímarit Máls og menningar - 01.09.2004, Page 83
Trúin á Rússland Trúin á Sovétríki Stalíns Allt sem hér á undan segir er þó smátt í sniðum miðað við það geypilega uppgos trúar og vona sem mikill íjöldi hinna bestu og gáfuðustu í hópi vesturevrópskra menntamanna tengdu við Sovétríkin eftir að Lenín og bolsevíkar hans tóku völd í Rússlandi árið 1917, héldu velli í grimmu borgarastríði og gerðu sig líklega til að byggja upp nýtt þjóðfélag sem engum öðrum væri líkt. Þessi trú, sem hæst reis á blóðugri valdatíð Stal- íns, hefur mikið verið til umræðu og einkum höfð að dæmi um það, hve vafasamt sé að treysta vitnisburði og leiðsögn skálda og annarra mennta- manna þegar þeir ánetjast glæsilegum hugmyndum um öðruvísi og betri heim. í upphafi þessarar greinar var minnst á nokkra þeirra frægðarmanna sem Halldór Laxness, Þórbergur Þórðarson og fleiri rithöfundar íslenskir áttu samleið með í sovéttrúnni. Þeir hafa vissulega verið sakaðir um margar syndir. Þegar best lætur eru þeir sagðir syndga gegn gagnrýnni hugsun: þeir hafi verið slegnir blindu eins og ástfangnir menn. Eða barnaskap: þeir hafi látið teyma sig á asnaeyrum. Oftar er þó um það talað, að þeir hafi vitandi vits fegrað fyrir sjálfum sér og öðrum Sovétríki Stalíns, einatt með svo glæfralegum hætti að útkoman sé lygi ein, og þar með beri þeir sinn hluta ábyrgðar á því að Stalín fór sínu fram með „hreinsanir“ sínar og fals á sögu og samtíðarveruleika. Þetta hafi þeir gert sumpart af þrjósku (þeir hafi ekki viljað játa að þeir hefðu rangt fýrir sér), af hagsmunaástæðum (vildu ekki spilla fýrir því að verk þeirra væru gefin út í Sovétríkjunum eða nytu velþóknunar í róttæknisveiflu tímans á Vesturlöndum) eða þá sakir þess menntamannaoflætis sem trúir á mátt orðsins og kenninganna og lýtur ekki svo lágt að sannprófa þær með þol- inmóðum samanburði við veruleikann. Það oflæti má einnig að nokkru leyti tengja við gamlan draum menntamanna, sem við sáum m.a. dæmi um í samskiptum Voltaires og Diderots við Katrínu keisarafrú Rússa: þeir halda að með því að slást í lið með þeim sem mikið vald hefur og getur „látið hlutina gerast“ (eins og Jósef Stalín) geti þeir haft einhver áhrif á það til hvers þetta vald er notað.12 Forsendur trúarinnar Margir munu og kannast við ýmislegt af því, sem er talið til málsbóta þeim sem settu traust sitt á „hina miklu tilraun“ með öðruvísi samfélag, sem þeir sáu í Sovétríkjum Stalíns. Þá er einna fyrst fjallað um mikil von- brigði í tímanum. Djöfulskapur heimsstyrjaldarinnar fyrri hafði tortímt TMM 2004 • 3 81
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.