Tímarit Máls og menningar - 01.02.2005, Síða 107

Bökmenntir
sjónir líkamnast í sögumanni sínum, Jóa. Jói er hins vegar barnslegur ögrari sem
rétt nær að tyila sér í neðsta þrep unglingsáranna. Frásagnir hans af sjálfum sér
og félögunum verða því barnalegar og stundum dálítið lágkúrulegar og fylltar
með sönnu hnoði. Það er t. d. fyndið í hans augum að plata Gylfa og Eirík til að
drekka hland úr sínalkóflöskum eða þegar Kiddi sjómaður snýr sér við og pissar
á skálm bresks lögregluþjóns. Ef menn læsu Bítlaávarpið út frá þessum frá-
sögnum Jóa einum væri hægt að líta á bóldna sem litiausa endurframleiðslu
munnmælasagna úr hverfinu. En þá færi kjarni sögunnar alveg framhjá manni.
Hnoðið er nefnilega leirinn sem skáldið mótar söguna úr. Hún fjallar um átök
lágmenningar og svokallaðrar hámenningar og hún býður jafnframt upp á lausn
þeirra andstæðna.
Sannarlega er margt skemmtilegt að finna í Bítlaávarpinu því að Einar Már
hefur einstök eyru og augu fyrir fyndnum sögum og augnablikum. Þrátt fyrir
það er einnig myrkur tónn í skáldsögunni. Raunar er hún uppfull af söknuði og
sorg. En hér er ekki bara á ferðinni '68-kynslóðar nostalgía. Það er varla tilviljun
hversu mikið myrkur og blús er yfir kvenmyndum sögunnar. Jói missir mikils í
sögunni. Æskuástin tapast. Helga, viðfang ástar Jóa, glímir við drykkfellda
móður sem hún neyðist til að bera ábyrgð á og upplausn hjónabands foreldra
hennar og hún hverfur í móðu áranna. Katrín sem veitir Jóa kynlífsreynslu býr í
skugga móðurmissis. Hún er einmana og sorgmædd og reynir að upphefja ein-
semd sína með ástleitni og áföllin fýlgja henni eins og dimm skuggaél. Á bak við
söguna og drauminn glittir svo í veruleikann eins og alltaf í sögum Einars.
Móðir Jóa er sjúk og sjúkdómurinn tekur hana frá honum. Því er sorgar- og
saknaðarblær yfir sögunni þrátt fyrir öll gamanmálin. Hún er líka tileinkuð
minningu móður skáldsins sem lést fyrir nokkru. Þetta er því saga full með kær-
leika til kvenna sem elska og gefa og söknuðurinn í bókinni beinist fyrst og
fremst að þeim.
Frumleild Bítlaávarpsins er fólginn í því að vera póstmódernísk yfirlýsing,
manífestó, sem byggir á sögu um áhrif bítlsins á þjóðarsálina. Til að átta sig á
inntaki þessa ávarps er nauðsynlegt að skoða andstæðulíkan sögunnar. Á sögu-
tíma er fsland nýfrjáls effirlenda, nýsloppin úr klóm nýlenduveldis með ótta í
augunum um að glata sjálfstæði sínu að nýju í hendur nýs heimsveldis. Átök
sögunnar birtast t.a.m. í glímu nágrannanna í sama húsi, kommúnistans, Júlí-
usar gjaldkera og Haraldar sem er verkstjóri á Keflavíkurflugvelli, um sjónvarps-
loftnet. Haraldur vill sjá Kanasjónvarpið en Júlíus hatar Kanann. Þessi átök eru
þó ekki bara kaldastríðsminjar heldur fýrst og fremst þáttur í meginátökum sög-
unnar milli fjöldamenningarinnar og hinnar hefðbundnu íslensku menningar
sem raunar var fremur sveitamenning en borgarmenning. Bítlamenningin er
fjölþjóðleg vöruframleiðslumenning, kitsch. Líkt og ldassísk tónlist átti uppruna
sinn á einveldistímum fursta og konunga á bítlamenningin sínar rætur í alþýðu-
menningunni sem oft á tíðum var ekki annað en ómerkileg eftirlíking hámenn-
ingarinnar. í henni birtast því svokölluð lágmenningareinkenni, ofuráhersla á
tilfinningar, einkum kynhvötina, sem beint er gegn rökhyggju, nytjahyggju og
upplýsingarhyggju hinnar svokölluðu hámenningar. En ólíkt margs konar
TMM 2005 • 1
105