Fréttabréf Öryrkjabandalags Íslands - 01.06.2000, Side 28

VIÐHORF
Pétur Hauksson læknir og formaður Geðhjálpar:
Sérþarfir ýmissa hópa
öryrkja í búsetumálum
Margt hefur lagast í húsnæðis-
málum öryrkja og fatlaðra á
síðasta áratug. Búsetu-
úrræðum hefur fjölgað. Skv. skýrslu
sem gefin var út í apríl sl. hefur búsetu-
úrræðum fyrir fatlaða sem hið opinbera
kostar fjölgað úr
565 árið 1991 í
rúmlega 910.
Kostnaður hafði þá
einnig aukistúr 1,8
í 2,9 milljarða á
verðlagi 1999 sem
svarar til 64%
raunhækkunar á
tímabilinu. Fé-
lagslegum íbúðum
fyrir fatlaða fjölgaði úr 45 upp í 285
íbúðir eða sexfaldaðist. Fjöldi rýma á
sambýlum jókst úr 220 í 430. Hins
vegar fækkaði fötluðum á vistheimilum
úr 300 í 200. Þannig hefur fötluðum
sem búa á sambýlum eða sjálfstætt í
íbúðum fyrir fatlaða fjölgað um 450 á
þessum áratug en á móti kemur að 100
færri dvelja á stofnunum.
Um 1990 var talsverður fjöldi geð-
fatlaðra í húsnæðisvanda og voru
mikið veikir einstaklingar á hrakhólum
og meira og minna heimilislausir. Gerð
var bragarbót á þessum málum með
samstilltu átaki margra aðila, m.a.
Geðhjálpar, landlæknisembættisins og
félagsmálaráðuneytis. Geðhjálp hafði
þá viðrað möguleikann á stuðn-
ingsþjónustu og stungið upp á end-
urhæfingarstöð Geðhjálpar við þáver-
andi heilbrigðisráðherra, Guðmund
Bjarnason, sem félagið heyrði þá undir.
í ráðherratíð sinni lagði Jóhanna Sig-
urðardóttur drög að uppbyggingu á
búsetuþjónustu fyrir geðfatlaða. Þegar
lögum um málefni fatlaðra var breytt
1992 var ákvæði sett í lögin þar sem
sagði að næstu fimm árin skyldi veita
sérstaka fjárveitingu til uppbyggingar á
búsetuúrræðum fyrir geðfatlaða.
Hugtakið geðfatlaður varð til um
þessar mundir en áður höfðu langveikir
geðsjúkir ekki verið skilgreindir sem
fatlaðir og heyrðu því ekki undir
félagsmálayfirvöld. Þeir urðu því út-
undan við uppbyggingu á félagslegri
þjónustu.
r
Igreinargerð með frumvarpinu frá
1991 kemur eftirfarandi fram: „í
frumvarpinu er með ótvíræðum hætti
kveðið á um hverjir eigi rétt á þjónustu.
Þannig er kveðið á um að sá eigi rétt
sem þarfnast sérstakrar þjónustu eða
aðstoðar vegna fötlunar sinnar og er
svæðisskrifstofum falið það verkefni að
úrskurða í þeim efnum. Þá eru tekin af
öll tvímæli um rétt geðfatlaðra til
þjónustu en réttarstaða þeirra skv. fyrri
lögum hefur verið á reiki. Þannig hafa
geðfatlaðir ekki nema að takmörkuðu
leyti geta notið þeirrar uppbyggingar í
þjónustu við fatlaða sem átt hefur sér
stað undanfarinn áratug. Af þeim
sökum er gert ráð fyrir sérstöku átaki í
málefnum geðfatlaðra og í því skyni er
lagt til að Alþingi ákveði árlega sérstakt
framlag til Framkvæmdasjóðs fatlaðra
næstu fimm árin til uppbyggingar
þjónustu fyrir geðfatlaða.”
Þessi upphæð hefur verið 20 milljónir
á ári sl. fimm ár (með hléi 1998). Þess-
um fjármunum hefur verið ráðstafað á
eftirfarandi hátt: Keypt húsnæði fyrir
áfangastað geðfatlaðra við Bárugötu
19, Reykjavík. Keypt húseign fyrir
sambýli Hringbraut 8, Reykjavík.
Styrkur til sambýlis að Skaftholti í
Gnúpverjahreppi. Keypt húseign fyrir
sambýli Þrastalundi, Akureyri.
Endurbætur á húsi Geðhjálpar við
Túngötu 7, Reykjavík.
Þessar íjárveitingar hafa þannig
komið að góðum notum. Athyglis-
vert er að sérstakt lagaákvæði þurfti til
og sérstakar fjárveitingar til að unnt
væri að byggja upp þessa þjónustu.
Hins vegar hefur þjónustan að nokkru
verið í höndum félagasamtaka. Þau
búsetuúrræði sem fjármögnuð hafa
verið með þessum ljárveitingum eru
fyrir fatlaða sem þurfa talsverða þjón-
ustu. Þannig hefur rekstrarijármagn
þurft að fylgja sem tryggir nægilegan
mannafla.
Alyktun mín út frá framansögðu er að
góður árangur getur náðst við úrbætur á
búsetu og þjónustu mikið fatlaðra ein-
staklinga með samstilltu átaki ríkisvalds
og félagasamtaka. í framtíðinni er mik-
ilvægt að sveitarfélög komi að málinu
með einhverjum hætti en í ofangreindri
lausn voru þau í aukahlutverki. Fyrir
dyrum stendur yfirtaka sveitarfélaga á
málefnum fatlaðra og þarf því að huga
að þessari verkaskiptingu. Geðhjálp
hefur lagt til að við lagabreytingu vegna
yfirfærslunnar verði geðfotluðum áfram
tryggð nauðsynleg þjónusta þótt við
gerum okkur grein fyrir að ekki er
ætlunin að hafa sérlög um fatlaða
áfram. Það er þó brýn ástæða til þess að
lögfesta þjónustu og úrræði fyrir
ákveðna hópa fatlaðra vegna þess
úrræðaleysis sem hingað til hefur
einkennt þjónustuna fyrir þá hópa.
jölmiðlar hafa oft sagt frá
niðurskurðaráformum á geðdeild-
um sjúkrahúsanna í Reykjavík. Hvað
kemur þetta búsetuúrræðum fyrir fatl-
aða við? Jú, þarna er um fatlaða að
ræða, geðfatlaða, og stjórnendur sjúkra-
húsanna leggja áherslu á að um er að
ræða einstaklinga sem þurfa á félags-
legum úrræðum að halda fremur en
heilsufarslegum. Þetta hefur leitt til
þess að langvistardeildir á Arnarholti og
Gunnarsholti og víðar hafa orðið fyrir
barðinu á niðurskurðaráformum. Vist-
menn þessara deilda hafa á undanforn-
um árum lesið um það í blöðunum oftar
en einu sinni að til standi að loka þeirra
deild - þeirra heimilum, án þess að
annað búsetuúrræði sé fyrir hendi. Það
er lýsandi fyrir málaflokkinn hvernig
þessar ákvarðanir eru teknar. Svo
virðist sem stjórnendur taki ákvörðun
um að skera niður í þessum málaflokki
og gera ráð fyrir að aðrir yfirtaki
þjónustuna, vitandi að kostnaðurinn
yrði sá sami. Féð sem “sparast” er síðan
fært yfir á önnur svið heilbrigðisþjón-
ustu svo sem skurðlækningar og lyf-
28