Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1959, Blaðsíða 169

— 167 —
1959
Löngum var hann lítt heill, því at hann
var eigi bókskyggn, þá er hann fór ór
Höfða, en blindr með öllu inn siðasta
vetr, er hann lifði. Andlitsmein hafði
hann, ok lá verkr í inni hægri kinn
ofan frá auganu“.
Eins og frásögn Sturlungu bendir
til og siðar kemur að í sama kafla,
hefur Guðmundur biskup góði veslazt
smám saman upp þrjú siðustu árin,
sem hann lifði, siðasta árið blindur.
Hvort banamein hans hefur verið
krabbamein eða ekki, skal ósagt látið,
en likur benda til þess, að um illkynja
æxli í andliti, þá væntanlega ulcus
rodens, hafi verið að ræða.
Nokkrar líkur eru til, að Kolbeinn
nngi Arnórsson hafi látizt úr illkynja
sjukdómi, en ekki er þess tilfellis getið
1 riti Reichborn-Kjenneruds.
Segir svo um Kolbein í II. bindi
Sturlungu, sömu útgáfu, bls. 329:
»Hann hendi sér skemmtan at ok hljóp
yfir þúfu eða garðsrúst lága ok fell
aL svá at undir honum varð höfuðit,
°k varð honum meint við ok mest í
hringunni; þar sló í þrota ok opnaðisk;
hafði hann þat mein, meðan hann
Hfði, ok þat leiddi hann til grafar.“
Enn segir í III. bindi, bls. 116—117:
»En er á leið várit, tók mein Kolbeins
at vaxa, ok lagðisk hann í rekkju. Sá
hann þá, at hann var ekki færr til útan-
ferðar. ... Tók þá at líða at um mátt
Kolbeins. . .. Kolbeinn ungi andaðisk
Pat sumar Máriumessu Magdalenu; þá
Var hann hálffertugr at aldri ...“
Löngum hefur við borið um illkynja
sjnkdóma, að upphaf þeirra væri rak-
til meiðsla eða áverka. Hins vegar
er heldur óliklegt, að meinsemd Kol-
heins unga hafi verið afleiðing af falli
hans, heldur hafi verið um æxli að
yæða fyrir (sarkmein?), sem marizt
nefur við fallið. Síðari tilvitnunin seg-
frá dauða hans ári síðar. Eftir henni
a® dæma, virðast auknar líkur til þess,
um illkynja meinsemd hafi verið
a® ræða, en ekki t. d. ígerð eða sull.
mngur sjúkdóms hans kemur vel heim
Vl® sarkmein, t. d. frá holhönd eða
rifi- Hann leggst rúmfastur „er á leið
varit“ en deyr 22. júlí, en sá dagur
'ar kenndur við Mariu Magdalenu.
rekari sönnur verða að sjálfsögðu
ekki á færðar um banamein Kolbeins
a.
hinum gömlu byskupasögum, eink-
um í Jarteinabókum Þorláks byskups
helga, Jóns byskups helga og Guðmund-
ar byskups Arasonar, er viða minnzt
á meinsemdir, en oftast mun þar hafa
verið um igerðir að ræða og jafnvel
sulli, svo sem getið er i Yfirliti yfir
sögu sullaveikinnar á íslandi eftir
Guðmund prófessor Magnússon.
í Jarteinabók Guðmundar byskups
(Byskupasögur II. bindi 1953) stend-
ur svo á bls. 482: „Kona hét Oddkatla,
er hafði andlitsmein, þat er menn
kalla jótr. Hon bar á vatn Guðmundar
byskups, ok var á fáum dögum heilt“.
Mun þetta vera sá eini staður i nefnd-
um sögum, er orð þetta kemur fyrir.
Um rétta greiningu á meini þessu eða
lækningu skal hér ekki dæmt.
í bók prófessors Skúla V. Guðjóns-
sonar, „Manneldi og heilsufar i forn-
öld“, er hvergi minnzt á krabbamein.
Sigurjón Jónsson fyrrv. héraðslækn-
ir ritaði bókina: „Sóttarfar og sjúk-
dómar á íslandi árið 1400—1800“. í
þeirri bók greinir hann frá því, er
segir um sjúkdóma í annálum og öðr-
um ritum þessa timabils.
í kaflanum um krabbamein (á siðu
135) skrifar hann á þessa leið: „Eng-
in leið er að gizka á, hversu tið
krabbamein hafa verið hér á landi á
15. til 18. öld. Gegnir sama máli um
þau og berklaveiki, að þeirra er alls
ekki getið í annálum að öðru en þvi,
að nokkrum sinnum er sagt frá bana-
meinum kunnra manna eða kvenna,
sem sjá má eða telja líkur til að hafi
krabbamein. Það sjúkdómsheiti er
aldrei notað i Annálum (einu sinni i
Árbókum Espólíns). Er sjúkdómurinn
nefndur átumein eða æta, mein eða
meinsemd, ef honum er gefið nafn á
annað borð. Eru alls nefndir 9 menn
og konur í annálum, er telja má nokkr-
ar líkur til eða víst er, að dáið hafi
úr lcrabbameini, og auk þess hef ég
fundið eitt i Biskupasögum Jóns
prófasts Halldórssonar, 3 i Árbókum
Espólíns, 2 í Sýslumannaæfum og 1
í ævisögu séra Jóns Steingrimsson-
ar. Allir þessir sjúklingar nema 5
þeirra höfðu meinsemdina útvortis eða