Studia Islandica - 01.06.1940, Blaðsíða 67

65
Það ætti að vera óþarfi að setja á langar ræður
um það fyrir þá lesendur, sem nokkuð þekkja til þók-
mennta, hvort slíkar mannlýsingar sem þessar sverja
sig fremur í ætt til skáldskapar eða arfsagna. Walter
Scott hefur ágætlega lýst þeim aðalmun, sem honum
fannst vera á sannsögulegri frásögn og skáldlegu
listaverki: „í lífinu kemur margt fyrir okkur, sem
við getum ekki rakið til raunverulegra orsaka né
uppruna, og ef við ættum að benda á skýrasta mis-
muninn á sannri sögu og tilbúningi, mundum við
segja, að sanna sagan væri óskýr, margræð og leynd-
ardómsfull, þegar um dýpstu orsakir atburðanna er
að ræða, en í skáldsögunni er skylda höfundarins að
gera fulla grein fyrir orsökum atburða þeirra, er
hann hefur sagt frá, — í stuttu máli: gera grein fyr-
ir öllu“.1) Mannlýsingar Hrafnkötlu eru með afbrigð-
um skýrar. Þó að höfundurinn trúi á örlögin, mótast
hlutskipti aðalpersónanna jafnframt af eðli þeirra
og skaplyndi. Atburðirnir spretta upp af mannlegum
einkennum, svo að oft verður ekki greint að, hvað
eru sköp og sjálfsköp. Persónurnar lifa sínu eigin
lífi, þær eru ekki leikbrúður í hendi höfundar, sem
laga sig einungis eftir gangi sögunnar, eins og í reyf-
arasögum. En þær vaxa honum samt ekki yfir höfuð,
svo að í þeim verði neitt óskýrt, torráðið eða ósam-
kvæmt. Það er eins og hvert orð og atvik sé nákvæm-
lega vegið og hnitmiðað eftir hagfræði listarinnar.
Yfirsýn mannlegs þroska og djörfung í sálarlífsskýr-
ingum fer langt fram úr hinum brotakenndu og ein-
földu persónulýsingum þjóðsagna og munnmæla. Efn-
ið, sem valið er til frásagnar, er takmarkað með svo
glöggu listamannsauga, og því er svo haglega skip-
að, að lesandanum finnst hann hafa lesið heila æfi-
1) Tilvitnunin eftir: Knut Liestöl, Uppruni íslendinga sagna,
Reykjavík, 1937, 75.—76. bls.
5