Studia Islandica - 01.06.1940, Side 76

74
givenheder i alt væsentligt er rigtige, er der ingen
grund til at betvivle; de lid.er ikke af nogen
indre usandsynlighed i og for sig".1) Ætli
Hrafnkatla stæðist ekki sæmilega prófið, ef hún væri
dæmd ,,út af fyrir sig“, án samanburðar við aðrar
heimildir? Myndi hún ekki að öllu samanlögðu vera
talsvert sennilegri og raunsærri en Gunnlaugs saga?
Þó að undarlegt kunni að virðast, hefur það fram
til þessa verið heldur óþokkasælt verk á íslandi, og
jafnvel hjá ýmsum erlendum fræðimönnum, að bera
brigður á ,,sannfræði“ Islendinga sagna. En eg held,
að það sé misskilningur að amast við slíkum rann-
sóknum, ef þær eru gerðar með gætni og fara ekki út
yfir takmörk þess, sem ræða má með nokkurum rök-
um. Það eru einkum tvö atriði, sem andstæðingar þess-
ara rannsókna hafa í huga.
Annað er það, sem mætti kalla heimilda-sjónar-
miðið. Ef vér hættum að treysta því, að öll aðalatriði
í sögunum sé runnin af arfsögnum og þessar arfsagnir
sé yfirleitt áreiðanlegar, þá verðum vér um leið að
viðurkenna, að vér vitum minna en vér höfum haldið
um viðburði, menningu og hugsunarhátt á söguöld-
inni, og líka minna um þá menningu, sem er á milli
sögualdar og ritunartíma sagnanna og á að hafa bor-
ið svo glæsilega ávöxtu í geymd fornra minninga og
snilld í meðferð þeirra. En ef menn eru í raun og veru
að leita öruggra heimilda um söguöldina, þá er vant
að sjá, hverju þeir eru bættari með því að vilja ekki
horfast í augu við veruleikann, leita að veilunum
ekki síður en hinu traustara. Þeir, sem öllu vilja trúa,
leggja vopnin beint upp í hendur hinum, sem öllu
vilja neita. Ari Þorgilsson talar um heimildarmenn,
1) Litt. hist. II, 415; leturbreytingin er mín.