Studia Islandica - 01.06.1940, Side 77

75
sem hann kallar óljúgfróða og ólygna. Hann virðist
hafa vitað, að til voru þeir, sem hvorki voru sann-
fróðir né vandir að meðferð þess, ,er þeir höfðu heyrt.
,,Trúa því margir, er logit er, en tortryggja þat satt
er“, segir höfundur Hrafns sögu. Einmitt þetta tvennt
getur leitt hvort af öðru. Vér verðum eftir því, sem
kostur er á, að greina hið ósanna frá, ef vér viljum
ekki missa það, sem sannara reynist, úr greipunum. —
Og íslenzk fornmenning missir einskis í, þó að vér
neyðumst til þess að eigna höfundum frá 13. öld margt
af því, sem áður hefur verið þakkað sagnamönnum
11. og 12. aldar.
Hitt sjónarmiðið á ekki neitt skylt við vísindalegan
áhuga, heldur annars konar tilfinningar. Það er að
öðru jöfnu skemmtilegra að lesa sanna sögu en til-
búna. Hin meistaralega frásögn Grettlu um viðureign
Grettis við Glám verður enn áhrifameiri, ef vér trúum
ekki einungis á drauga, heldur trúum því líka, að
Grettir hafi fengizt við þennan tilgreinda draug — og
svo magnaðan sem sagan segir. Það er metnaðarmál
fyrir ýmsa, að Islendingar hinir fornu hafi skarað svo
fram úr öðrum mönnum sem sögurnar herma: að
unglingurinn Björn Arngeirsson hafi fellt Kaldimar
kappa, Egill Skalla-Grímsson átt drýgstan þátt í að
vinna orustuna á Vínheiði o. s. frv. En eru ekki af-
rek Egils á Vínheiði lítils verð í samanburði við margt
annað, sem vér getum vitað um hann með meiri vissu,
ef vér kunnum að lesa vísur hans og kvæði með sæmi-
legum skilningi? Og lýsing söguhöfundarins á Agli
er andlegt þrekvirki, þótt henni sé ekki sporðrennt
sem bláberum sögulegum sannindum. Eða myndi það
ekki í rauninni vera heldur léleg skipti að fá skilorða
„æfiminningu“ Grettis heitins Ásmundarsonar í stað
Grettis sögu? Sannindi geta verið með ýmsu móti, og
sannleikurinn um lífið sjálft liggur oft ljósara fyrir