Rit Mógilsár - 2014, Síða 6

6 Rit Mógilsár 31/2014
Útdráttur
Skógrækt er háð ýmsum takmörkunum,
sem sumar eru til komnar án þess að sýnt
hafi verið fram á nauðsyn þeirra. Þá hefur
verið tilhneiging til að auka ákvörðunarvald
Skipulagsstofnunar og sérstaklega sveitar-
félaga yfir skógræktarframkvæmdum án
þess að sveitarfélög hafi óskað eftir því eða
séu í stakk búin til að sinna því valdi með
góðri stjórnsýslu. Eigi það að verða almenn
regla að skógrækt sé háð framkvæmdaleyfi
viðkomandi sveitarfélags þurfa sveitarfélög
að koma sér upp skilvirkri stjórnsýslu til að
fást við framkvæmdaleyfisveitingu. Lagt er
til að sú stjórnsýsla felist eingöngu í því að
ganga úr skugga um að fyrirhuguð skógrækt
stangist ekki á við annað í aðalskipulags-
áætlun sveitarfélagsins.
Inngangur
Nýting samfélagsins á endurnýjanlegum
auðlindum á borð við skóg eða fisk er vand-
meðfarin. Annars vegar þarf að tryggja eðli-
lega nýtingu auðlindarinnar til að uppfylla
þarfir samfélagsins, t.d. með því að skógar-
eigendur og útgerðir sjái sér hag í nýtingunni.
Hins vegar þarf að tryggja að nýtingin leiði
hvorki til varanlegrar rýrnunar auðlindar-
innar né annarra óviðunandi áhrifa á sam-
félag eða umhverfi.
Auðlindanýting
Til að tryggja nýtingu auðlindar er mikilvægt
að nýtingarréttur, t.d. eignarhald á skógi, sé
öruggur til langs tíma svo hægt sé að fjárfesta
í þekkingu, ræktun og búnaði. Í eignarrétti
felast ákveðin yfirráð og möguleikar til
ákvarð ana sem virka hvetjandi á eigandann
til að nýta auðlindina. Einnig eru lagalegar
takmarkanir á yfirráðarétti eigenda, bæði
Meðferð sveitarfélaga á framkvæmdaleyfi
til skógræktar
Þröstur Eysteinsson
Skógrækt ríkisins
throstur@skogur.is
í þágu tiltekinna þarfa samfélagsins og til
verndar auðlindinni og umhverfinu. Eignar-
haldi á skógi á Íslandi fylgir t.d. ekki réttur til
að útiloka að fólk megi fá sér göngutúr í skóg-
inum (sbr. náttúruverndarlög nr. 44/1999) og
ekki heldur að rjóðurfella megi skóginn án
leyfis (sbr. skógræktarlög nr. 3/1955). Verði
slíkar takmarkanir á yfirráðum eigandans
hins vegar of kostnaðarsamar eða á annan
hátt erfiðar er hætta á því að þær vegi þyngra
en hvatningin sem eignarhaldinu fylgir.
Þungt regluverk getur m.ö.o. takmarkað gildi
eignarréttarins að því marki að auðlindin
verði ekki nýtt.
Í Svíþjóð er skógur eins og fiskistofnar eru
við Ísland; undirstaða stórs hluta iðnaðar,
atvinnu og útflutningstekna þjóðarinnar. Þar
er því mjög mikilvægt að skógarauðlindin
sé nýtt á skynsaman og sjálfbæran hátt,
sem hefur þó ekki alltaf verið raunin
(Ingemarson og Nylund 2013). Reynslan þar
sýnir að ótryggt eignarhald á skógi getur
ýmist leitt til of- eða vannýtingar. Eignar hald
verður ótryggt, ýmist þegar yfirvöld beita
sér á geðþóttalegan hátt eða þegar þau taka
sér mikil völd með lögum og reglugerðum.
Þannig leiddi geðþóttalegt ofurvald léns herra
til skógareyðingar í Svíþjóð á 18. og 19. öld
en íþyngjandi lagaumhverfi til van nýtingar
auðlindarinnar seint á 20. öld. Í þeirri stöðu
fluttust störf í skógariðnaði frá Svíþjóð og
skógariðnaðurinn fjárfesti í auknum mæli í
úrvinnsluiðnaði erlendis frekar en í heima-
landinu, þ.e. í löndum þar sem regluverkið
var frjálslegra. Þannig stuðluðu strangar
reglur um vernd skóga í einu landi hugsan-
lega að ósjálfbærri meðferð skóga í öðru.
Hæfileg blanda af öryggi, hvatningu og
kvöðum er það sem þarf til að nýting