Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 41

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
261
ALMENNT UM STARA
Starategundin á Íslandi, Sturnus
vulgaris vulgaris, (2. mynd) er víða
algeng. Náttúruleg útbreiðsla er frá
Mongolíu í austri til Íslands í vestri en að
auki hefur starinn verið fluttur til Ástr-
alíu, Nýja-Sjálands, Norður-Ameríku,
ýmissa eyja í Karíbahafi, til Mexíkó,
Argentínu, Suður-Afríku og til Fídji-
eyja. Tegundin er staðfugl í Evrópu
vestan- og sunnanverðri, og í Suðvestur-
Asíu, en stofnar í norðausturhluta Asíu
eru farfuglar sem fljúga bæði suður og
vestur þegar haustar og dveljast þar yfir
veturinn. Þannig koma til dæmis hund-
ruð þúsunda ( jafnvel milljónir) fugla til
Englands til vetrardvalar.2
Starar hafa því dreifst víða og orðið
ágeng tegund í mörgum löndum. Þekkt-
ast er hversu hratt þeir fjölguðu sér í
Bandaríkjunum eftir að 100 fuglum var
sleppt fyrir um 130 árum í Central Park
í New York. Vegna hins mikla fjölda í
Bandaríkjunum eru starar þar álitnir
plága – sem veldur óþrifnaði í borgum,
aukinni smithættu vegna ýmissa sníkla
sem þeir bera, samdrætti í uppskeru
og fækkun innlendra fugla sem hafa
tapað varpstöðum sínum í samkeppni
við starana.5
Búsvæði stara eru opin svæði á gras-
lendi, tún og engi, skógar og svo eru þeir
einnig víða í þéttbýli. Þeir eru fyrst og
fremst skordýraætur en éta líka önnur
liðdýr og orma, sem og korn og ávexti.
Þeir leita í fjörur eftir æti, sömuleiðis í
öskuhauga og skólpræsi.6
Starar gera gagn með því að halda
niðri óæskilegum skordýrum en mikil
fjölgun staranna í mörgum löndum
hefur víða orðið til þess að fækkað
hefur í innlendum stofnum sumra
fuglategunda. Í Evrópu hefur störum
þó fækkað undanfarna áratugi eins og
mörgum öðrum tegundum fugla og
þá sérstaklega skordýraætum, og
er aðalástæðan sú að gengið er
á búsvæði þeirra.2,7
Tegundin er mjög félagslynd (3.
mynd). Starar eru þekktir fyrir hóp-
myndun (e. murmurations) þar sem
fuglarnir sýna listir sínar þegar degi
er tekið að halla og þeir eru að safnast
á náttstað.8,9 Segja má að þetta mikla
sjónarspil sé eitt af undrum náttúr-
unnar. Þúsundir ( jafnvel upp í milljón)
fuglar safnast saman og sýna ótrúlegar
fluglistir þar sem sveimurinn virð-
ist hreyfast sem heild en jafnframt í
bylgjum sem orsakast af því að fugl-
arnir fljúga mishratt innan hópsins
og þéttleiki þeirra breytist í sífellu.
Sveimurinn skiptist sífellt upp í minni
hópa sem svo sameinast aftur og að
lokum leysist stóri hópurinn upp þegar
fuglarnir setjast á jörðina, í tré eða
á mannvirki.
Á norðurhveli eru svona hópar
einkum áberandi á haustin. Fuglarnir
safnast saman af stórum svæðum,
mest síðdegis, og setjast svo á ákveðna
hvíldarstaði, gjarnan í grenilundum eða
háum byggingum.6 Þekktasti staðurinn í
Reykjavík er í Skógræktinni í Fossvog-
inum, í svokölluðum Svartaskógi þar
sem þúsundir stara safnast saman rétt
fyrir sólsetur á haustin og veturna.
Nýleg samantekt10 þar sem gögn frá
mörgum löndum voru greind bendir
til að þessi hegðun sé fyrst og fremst
viðbrögð við hættu, því það að vera í
stórum og hreyfanlegum hópi minnkar
líkurnar á að lenda í klóm ránfuglanna.
Í annarri rannsókn11 kom í ljós að upp-
runi bylgnanna sem myndast í hópnum
tengdist beint förufálka í veiðihug, og að
afránshættan minnkaði í réttu hlutfalli
við það hversu miklar bylgjurnar voru.
Á Íslandi settust starar fyrst að í
Hornafirði um 1940, byrjuðu að verpa
í Reykjavík upp úr 1960 og hafa síðan
breiðst út víða um land. Mest er af þeim
á Suðvesturlandi, einkum í þéttbýli.6
Starinn er staðfugl og talið er að í stofn-
inum séu nú um 10 þúsund pör.6,12 Á vet-
urna fjölgar í stofninum því þá bætast í
hann farfuglar.13
3. mynd. Starasveimur yfir Ingólfsfjalli 14. ágúst 2017. Í hópnum eru 1307 starar, sennilega allur Selfossstofninn. – Starling murmuration in
S-Iceland. Ljósm./Photo: Jóhann Óli Hilmarsson.