Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 57

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
277
Ritrýnd grein / Peer reviewed
19. mynd. Staðardalur frá Hálsaskerjum til
strandar. Sultartungnagil til vinstri og Hálsagil
til hægri, Staðarhálsar og Birnugil utar. – The
valley Staðardalur from Hálsasker south to the
coast. Sultartungnagil to the left and Hálsagil
to the right. Staðarhálsar and Birnugil behind.
Ljósm./Photo: Skúli Björn Gunnarsson 2020.
20. mynd. Staðarhálsar utan við Hálsagil
vestan Staðardals. Sýnd er forn slóð undir
Hálsatindi niður í dalinn innan við Birnugil.
– Staðarhálsar south of Hálsagil at the west-
ern slope of Staðardalur. Sketch of an old
track beneath Hálsatindur down to the valley.
Ljósm./Photo: Skúli Björn Gunnarsson.
Þorvaldur Thoroddsen segir um
ferðir og verstöðvar Norðlinga:14
Það er í munnmælum, að Norð-
lingar hafi á fyrri tímum haft verstöðu
í Suðursveit, við Hálsasker, á 16. öld
og fyrri. Er mælt, að þeir hafi komið
þangað norðan yfir jökul og farið fram
hjá Hálsatindi, og er sagt, að þar hafi
sézt gamlar götuslóðir. Það er sagt að
verferðir Norðlinga í Suðursveit hafi
hætt 1575 [1573], er 93 [53] menn
drukknuðu við Hálsahöfn á góuþræl-
inn. Eins er þess getið, að menn úr
Fljótsdal hafi sótt sjó í Suðursveit og
farið þessa leið, og að fólk úr Suður-
sveit hafi farið til grasa undir Snæfell.
Síðar segir Þorvaldur:
Það eru allmikil líkindi til að Norð-
lingar hafi stundum til forna farið yfir
Vatnajökul suður í Austur-Skaftafells-
sýslu til fiskveiða og skreiðarkaupa.
Um ferðir milli Möðrudals og Öræfa
hefir áður verið getið, en oftar hefir
líklega verið farið austar, sennilega
upp Brúarjökul vestan við Þjófa-
hnjúka. Það mundi mjög hafa stytt
leið fyrir vermönnum, er ætluðu til
Suðursveitar, en þar er sagt að Norð-
lingar hafi haft útræði, eins og fyrr
var á drepið, við Hálsaós, þangað til
skipsskaðinn mikli varð við Hálsasker
1575 [1573]. Á 15. og 16. öld virð-
ist hafa verið töluvert sjávarúthald í
Mýrum og Suðursveit við Skinneyj-
arhöfða og Hálsasker, og munnmæli
segja að Mývetningar hafi sótt sjó
austur í Lóni.
Enn er sá kostur ónefndur að Eyfirð-
ingar og Suður-Þingeyingar sem ætluðu
sér suður yfir Vatnajökul forðum tíð hafi
haldið áleiðis inn eftir Bárðardal, um
Kiðagil eða austan Skjálfandafljóts, þar
sem byggð var til forna, meðal annars á
Hafursstöðum (21. mynd). Þaðan farið
suður um framdali, þ.e. Sandmúladal,
Krókdal eða Öxnadal, en sá síðastnefndi
er um 12 km langur og talsvert gróinn.
Aðstæður breyttust hér eflaust til hins
verra við tilkomu Frambruna, mikils
hraunrennslis á 13. öld, en hafa ber jafn-
framt í huga að gróðurfarsaðstæður í
Ódáðahrauni voru framan af öldum
ólíkar því sem síðar varð og skárri.24
Jarðhiti er hér á nokkrum stöðum þá
sunnar dregur (Hitulaugar) og græður
á Flæðum í um og yfir 700 m hæð, svo
og innar í Jökuldæladragi þangað sem
Bárðdælingar fóru stundum í leitir.
Leiðin gæti hafa legið þaðan austur yfir
Dyngjuháls og upp á Dyngjujökul við
Kistufell. Þegar hærra dregur á jökli
sunnan Kverkfjalla blasa við Grímsfjall
og Öræfajökull og röð fjalla í suðurbrún
Vatnajökuls, þar á meðal Miðfellstindur
við Morsárdal. Koma þá í hug tilvitnuð
munnmæli Árna Magnússonar hér á
eftir að bóndinn í Skaftafelli hafi haft bú
í Bárðardal.