Náttúrufræðingurinn - 2020, Qupperneq 59

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
279
Ritrýnd grein / Peer reviewed
22. mynd. Yfir Morsárdal með flugsýn norður yfir Vatnajökul. Skaftafellsjökull til hægri. Kverkfjöll til norðurs. – Morsárdalur and an aerial view
north over Vatnajökull. Skaftafell glacier right. The mountain Kverkfjöll to the north. Ljósm./Photo: Snævarr Guðmundsson.
að svo segir í gömlum munnmælum,
að smalinn frá Möðrudal eigi frítt
legurúm í Skaftafellsskála og smalinn
frá Skaftafelli sömuleiðis í Möðru-
dalsskála. Eigi alls fyrir löngu hafa og
fundizt leifar af vegi eða einstigi, þakið
grasrót, yfir brattan klettafláa í Miðfelli
og enn fremur skeifa og tveir hestburðir
af feysknu birkihrísi allskammt þaðan.
Undan jökli þessum fellur Morsá, er
sameinast þegar Skeiðará ...
Svipuð munnmæli hafa lifað meðal
manna í Skaftafelli fram á okkar daga,
en þar hefur fólk af sömu ætt búið frá
því um 1400. Ragnar Stefánsson bóndi
og þjóðgarðsvörður (23. mynd) greindi
Sigurði Þórarinssyni jarðfræðingi og
síðar einnig undirrituðum bréflega frá
munnmælunum um „birkihrísið“ og
hafði þau eftir afa sínum Jóni Einars-
syni (1846–1925) sem bjó í Skaftafelli
allan sinn búskap. Að sögn Jóns var
um að ræða fjórar birkiklyfjar sem
fundist hefðu inni í Birkidal hátt uppi
nyrst í Vestari-Skörðum: „Birkiklyfjar
þessar hefðu verið orðnar mjög fúnar
svo telja mátti að það væri börkurinn
einn sem hélt þessu saman.“ Einnig
segir Ragnar eftir afa sínum að skafla-
skeifa hafi fundist á skriðuhrygg góðan
spöl fyrir innan Illagil. Var hún eitt-
hvað slitin og hafði verið stöppuð
með dragstöppu.12 Birkidal er svo lýst
í örnefnaskrá27 að þar séu „skriðufláar
með dalmynd snarbrattir“. Frásagnir
Sveins Pálssonar og Jóns Einarssonar
afa Ragnars eru auðsæilega af sömu
rót runnar, enda gisti Sveinn Pálsson í
Skaftafelli hjá langafa og alnafna Jóns
á ferðum sínum.
Hannes biskup Finnsson (1739–
1796) segist í bréfi hafa spurt bóndann
í Skaftafelli um veginn milli Öræfa og
Möðrudals og fengið það svar að sá
vegur væri fær, og væru tvær dagleiðir
úr Öræfabyggð upp á Fjöllin.28
Enn má nefna ummæli Sigurðar
Gunnarssonar í grein hans Um útilegu-
þjófa frá 1864:29
Meðan falljökull var ... lítill að norðan
og dalir auðir að sunnan, hefur verið
skammt yfir snjófjöllin eða jökulinn,
svo auðvelt hefur verið að fara milli
Möðrudals og Skaftafells, með því
að vegur er og hefur verið hinn bezti
alla leið frá Möðrudal til jökuls. Þá
er vel líklegt, að Möðrudælingar hafi
sótt timbur í Skaftafellsskóga til selja-
gjörðar inn undir jökli og til annars,
einkum þegar þeir höfðu seljabú sín
á miðri leið og Skaftafellsskógar hafa
náð langt norður eftir að sunnan. Sízt
voru þær ferðir mikið móti þeim, þá
sagt er að Norðlendingar, t.a.m. frá
Mývatni, hafi farið suður í Lón.
Hér hefur verið vitnað til heimilda
og ummæla sem sýna sannleikskjarna
þeirra sagna sem lifað hafa fram á okkar
daga um verferðir austan og norðan yfir
Vatnajökul. Í næsta þætti færum við
okkur nær nútíma þegar viðhorf manna
til jökla og jökulferða höfðu breyst í átt
við það sem við nú þekkjum.