Náttúrufræðingurinn - 2020, Síða 65

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
285
Ritrýnd grein / Peer reviewed
taka tillit til upplifunar og viðhorfa
fólks við kortlagningu víðerna.16–21
Fyrsta tilraun til að kortleggja víðern-
isviðhorf og -upplifun hér á landi var
kortlagning á upplifun ferðamanna á
víðernum á suðurhálendinu.22 Sú kort-
lagning byggðist á gögnum sem safnað
var meðal ferðamanna á vettvangi og
greind út frá forsendum viðhorfskvarða
(e. purism scale) sem skiptir ferða-
mönnum í fjóra hópa eftir mismunandi
viðhorfum þeirra til umhverfisins. Á
öðrum enda kvarðans eru eindregnir
náttúrusinnar sem sækjast eftir að
upplifa náttúruna í sínu upprunaleg-
asta formi og vilja litla sem enga þjón-
ustu (e. strong purists). Næstir þeim
eru náttúrusinnar sem sækjast einnig
eftir að upplifa náttúruna en gera ekki
eins miklar kröfur um að hún sé í sínu
upprunalegasta formi (e. moderate
purists). Þá koma hlutlausir ferðamenn
sem vilja nokkuð góða innviði og þjón-
ustu og eru ekki mjög viðkvæmir fyrir
röskun á umhverfinu (e. neutralists).
Á hinum enda kvarðans eru þjónustu-
sinnar sem vilja góða innviði, mikla
þjónustu og eru ekki viðkvæmir fyrir
röskun á umhverfinu eða fyrir fjölda
annarra ferðamanna (e. non-purists,
urbanists). Niðurstöður gáfu til kynna
að þjónustusinnar upplifðu svo til allt
suðurhálendið sem víðerni, en í hugum
eindreginna náttúrusinna var minna en
helmingur svæðisins víðerni (4. mynd).
Fjöldi rannsókna hefur verið gerður
til að meta viðhorf ferðamanna til víð-
erna og hvers vegna þeir vilja ferðast
um slík svæði.16–19,23,24 Viðhorf hvers
og eins til víðerna eru háð mörgum
þáttum, svo sem menningar- og félags-
legum bakgrunni.25 Hvernig fólk metur
gildi víðerna er enn fremur háð legu
þeirra og aðstæðum á hverjum stað og
tíma. Rannsóknir sýna hins vegar að
algengasta ástæða þess að fólk ákveður
að ferðast um víðerni er að upplifa
ósnortna náttúru, einfaldleika, fámenni
og komast burt úr erli borgarlífsins.3,4
Nýjustu kortlagningu íslenskra víð-
erna unnu þeir Þorvarður Árnason, David
Ostman og Adam Hoffritz,26 og höfðu
það að markmiði að þróa nýja aðferða-
fræði við mat á óbyggðum víðernum á
miðhálendinu samkvæmt skilgreiningu
laga nr. 60/2013 um náttúruvernd. Við
sögu koma fjórar tegundir af mann-
virkjum; byggingar, vegir, miðlunar-
lón og raflínur, og eru mismunandi
skerðingaráhrif (fjarlægðir) reiknuð
fyrir hverja tegund (5. mynd). Megin-
munur frá fyrri kortlagningu liggur
í mun ýtarlegri undirflokkun fyrir
byggingar eftir gerð þeirra. Jafnframt
styðjast þeir við einfaldari flokkun á
vegum; samkvæmt nýrri skilgreiningu
á óbyggðum víðernum skal einungis
miða við uppbyggða vegi, ekki svokall-
aða F-vegi, þ.e. fjallvegi. Það er hins
vegar ljóst að á mörgum fjallvegum er
töluverður umferðaþungi, til dæmis
Öskjuleið (F88) og Landmannaleið
(F225), og vafasamt að þar sé unnt að
njóta einveru og náttúru án truflunar af
umferð vélknúinna farartækja, eins og
lögin gera ráð fyrir.
Ofangreind dæmi um kortlagningu
íslenskra víðerna sýna að þrátt fyrir
fáar rannsóknir hefur töluverð þekk-
ing þegar safnast saman. Þau sýna hins
vegar einnig að kortlagning víðerna
er mikil áskorun. Til að vernda víð-
erni, eins og náttúruverndarlög gera
ráð fyrir, er grundvallaratriði að vita
hvar þau eru, en ekki síður að vita fyrir
hvað þau standa í hugum landsmanna,
og hvort þeir líti á víðerni sem verð-
mæti. Öðruvísi næst ekki samstaða um
verndun þeirra.
3. mynd A. Rauðu punktarnir sýna dreifingu hnitaðra ljósmynda sem ferðamenn hafa tekið á austurhluta landsins og deilt á veraldarvefnum.
B. Myndin sýnir samanburð víðerniskorta byggðra á ólíkum aðferðum. – A. The red dots indicate the distribution of geotagged photographs
taken by tourists in the Eastern part of Iceland. B. Comparison of wilderness maps obtained from different approaches.11