Þjóðmál - 01.09.2018, Qupperneq 17

ÞJÓÐMÁL Haust 2018 15
Gjaldeyrisforðinn var hins vegar skuldsettur
svo að gjaldeyrisstaðan var þröng, þar sem
ekki var hægt að tefla forðanum í tvísýnu og
vextir á gjaldeyrislánum ríkisins voru nokkuð
háir. Upphaflega voru gjaldeyrisútboð
haldin til að hleypa aflandskrónueigendum
úr landi og þar með bræða hina svokölluðu
snjóhengju . Fljótlega upp úr 2011 fór hag­
kerfið að braggast, ferðaþjónustan fór að
taka við sér og gjaldeyrisstaðan batnaði til
muna. Skyndilega gat Seðlabankinn sjálfur
safnað í óskuldsettan gjaldeyrisforða og
greitt niður hin erlendu gjaldeyrisforðalán
sem tekin voru nokkrum árum fyrr.
Viðsnúningur í hagkerfinu í kjölfarið var
lygilegur á alla mælikvarða, sem birtist hvað
skýrast í því að landsframleiðslan, sem dróst
saman um 10% fyrstu þrjú árin eftir hrunið,
var einungis fimm ár að vinna upp það tap.
Í dag er landsframleiðslan ríflega 15% hærri
að raunvirði en þegar hún reis hæst fyrir
fjármálakrísuna. Þá hefur hrein erlend skulda­
staða tekið u­beygju og eru Íslendingar í
dag hreinir lánveitendur til útlanda, sem er
einstakt í íslenskri hagsögu.
Hvaða lærdóm má draga?
Þann árangur sem hefur náðst má rekja til
ýmissa þátta. Fyrst ber að nefna viðbrögð
stjórnvalda í kjölfar hrunsins. Sú stefna
ríkisstjórnarinnar að setja hér á neyðarlög
og fjármagnshöft lagði grunninn að því að
íslenskir skattgreiðendur tóku ekki á sig
byrðar vegna falls bankanna. Með neyðar­
lögunum voru innistæður gerðar að forgangs­
kröfum, sem fól í sér millifærslu 1.400 milljarða
króna millifærslu frá almennum kröfuhöfum
bankanna til innistæðueigenda.
Fjármagnshöftin stuðluðu að tímabundnum
stöðugleika á gjaldeyrismarkaði sem skapaði
það svigrúm sem þurfti til að finna lausn á
snjóhengjuvandanum og uppgjöri við kröfu­
hafa föllnu bankanna. Komið var þannig í
veg fyrir að útgreiðslur kröfuhafa myndu rýra
lífskjör Íslendinga. Þá höfnuðu stjórnvöld því
að ríkisábyrgð væri á hollenskum og breskum
Icesave­reikningum og staðfesti EFTA þann
dóm í ársbyrjun 2013.
Í öðru lagi ber að nefna farsæla samninga
sem náðust að lokum við kröfuhafa í júní
2015 sem í kjölfarið gerðu stjórnvöldum
kleift að afnema útflæðishöft að fullu tveimur
árum síðar, þó að enn séu hér innflæðishöft
sem skautað verður framhjá að sinni.
Í þriðja lagi varð áfangastaðurinn Ísland
skyndilega verðmætt vörumerki og að
hluta til á krónan sinn þátt í því, þar sem
veiking krónunnar efldi samkeppnisstöðu
útflutningsgreina á mikilvægum tímapunkti.
Ferðaþjónustan fór úr því að vera krúttleg lítil
atvinnugrein í að vera ein stærsta útflutnings­
grein landsins á nokkrum árum.
Þessi nýja útflutningsgrein hefur skilað
gífurlegum verðmætum til þjóðarbúsins og
gegnt lykilhlutverki í að endurheimta lífskjör
Íslendinga. Á sama tíma hefur íslenskur
sjávarútvegur eflst og er fyrirmynd margra
annarra ríkja varðandi veiðar og vinnslu.
Þjóðhagslegt mikilvægi útflutningsgreina er
óumdeilt og ef einhvern lærdóm á að draga
af núverandi hagsveiflu er það sú staðreynd
að velferð okkar Íslendinga byggir á vexti
útflutningsgreina.
Viðsnúningur í hagkerfinu í kjölfarið var lygilegur á alla mælikvarða, sem birtist hvað
skýrast í því að landsframleiðslan, sem dróst saman um 10% fyrstu þrjú árin eftir
hrunið, var einungis fimm ár að vinna upp það tap. Í dag er landsframleiðslan ríflega
15% hærri að raunvirði en þegar hún reis hæst fyrir fjármálakrísuna.