Þjóðmál - 01.09.2018, Side 36

34 ÞJÓÐMÁL Haust 2018
Holland í fremstu röð
Holland mælist meðal efstu þjóða í PISA­
könnunum, jafnvel ofar en fyrirheitna
landið Finnland. Í Hollandi er löng hefð
fyrir einkareknum skólum, en um 70% allra
grunnskólabarna sækja nám í sjálfstæðum
skólum. Starfræktir eru margs konar skólar
á grunnskólastigi og réttur manna til að
stofna skóla hefur þótt afar mikilvægur. Um
þann rétt er sérstaklega fjallað í stjórnarskrá
landsins. Hefur stjórnarskrárákvæðið tryggt
að allir skólar njóti jafnræðis í fjármögnun af
hálfu hins opinbera.
Grunnskólar í Hollandi innheimta engin
skólagjöld, óháð rekstrarformi. Þannig er
foreldrum af ólíkum efnahag tryggt val milli
opinberra skóla og einkaskóla. Með jöfnum
opinberum framlögum í bæði kerfi má jafna
aðstöðumun barna – þannig fá öll börn jöfn
tækifæri til að sækja ólíka skóla óháð efnahag
foreldra.
Sjálfstæðir skólar í Hollandi hafa víða vakið
athygli fyrir framúrskarandi menntun og
góðan rekstur. Skólarnir keppa um nemendur
og hvatinn til framfara er mikill. Ein helsta
ástæðan þykir sú að skólarnir búa við meiri
sveigjanleika í skólastarfi og byggja á nánari
samskiptum við foreldra. Hollenska skóla­
kerfið er gott dæmi þess að aukið valfrelsi
og meiri samkeppni í skólamálum leiðir til
árangurs.
Jöfn tækifæri
Rekstrarumhverfi sjálfstæðra skóla hérlendis
er erfitt. Það er augljóst, enda opinber fram­
lög til sjálfstæðra skóla almennt takmörkuð
við 75% af framlögum til bæjarrekinna skóla.
Innheimta skólagjalda bætir ekki upp
þennan fjárhagslega mismun. Auk þess getur
innheimta skólagjalda gert nemendahópinn
einsleitan, enda ekki öllum kleift að greiða
með börnum sínum skólagjöld. Börn
efnameiri foreldra eiga nú aukin tækifæri til
að velja milli ólíkra skóla hérlendis. Þannig
ýtir núverandi fyrirkomulag, sem síður styður
við einkarekstur í skólakerfinu, enn frekar
undir stéttaskiptingu meðal barna.
Það er réttlætismál að tryggja jöfn opinber
framlög með hverju barni í skólakerfinu,
óháð rekstrarformi þess skóla sem um ræðir.
Þannig kæmust sjálfstætt starfandi leik­ og
grunnskólar hjá innheimtu skólagjalda.
Þannig mætti tryggja öllum börnum jöfn
tækifæri til þeirrar menntunar sem býðst,
óháð efnahag foreldra.
Frelsi og val
Mikilvægt er að tryggja frelsi og val í skóla­
málum. Lykilforsenda valfrelsis er fjölbreyttara
rekstrarform. Þannig skapast svigrúm til
framþróunar og tækifæri til nýsköpunar.
Það hefur sýnt sig að menntakerfi sem veitir
kennurum og skólastjórnendum aukið sjálf­
stæði skilar betur undirbúnum nemendum.
Eins sýna rannsóknir að sjálfstæðir skólar
veita stjórnendum og kennurum gjarnan
aukið frelsi, svigrúm og sjálfstæði í starfi.
Skólarnir bjóða jafnan hærri laun, meiri
hlunnindi og aukið faglegt frelsi – enda
mælist starfsánægja gjarnan meiri.
Við þurfum aukið valfrelsi foreldra og tryggari
starfsgrundvöll fyrir einkarekna skóla.
Einkaframtak í skólakerfinu ýtir undir fram­
farir og nýsköpun – og stuðlar um leið að
aukinni fjölbreytni öllum til heilla.
Niðurlag
Íslensku skólakerfi er vandi á höndum. Við
stöndum ekki nægilega sterk í alþjóðlegum
samanburði. Námsárangur við lok grunnskóla
er slakur og menntakerfið hefur brugðist
í undirbúningi fyrir síðari stig skólagöngu.
Við stöndum á tímamótum. Eitthvað þarf
að breytast. Mikilvægt er að hefja umræðu
um ólík rekstrarform og tækifærin í hinu
sjálfsprottna. Svo stuðla megi að aukinni
fjölbreytni og fjölgun ólíkra valkosta þarf
að styðja betur við einkaframtakið. Ýta þarf
undir nýbreytni og framþróun – það verður
lykill að árangri.
Höfundur er borgarfulltrúi fyrir
Sjálfstæðisflokkinn í Reykjavík.