Þjóðmál - 01.12.2019, Page 37

ÞJÓÐMÁL Vetur 2019 35
Þetta er kallað á máli hagfræðinnar Kóbra-
áhrifin (e. The Cobra Effect). Í stuttu máli
fjallar það um að stjórnvöld eru ekki alltaf
búin að hugsa það til enda hvort og hvernig
vandamálin sem þau ætla að takast á við
munu leysast. Margar ákvarðanir stjórnvalda
geta þannig haft þveröfug áhrif á það sem
þeim var upphaflega ætlað.
***
Við göngum nú inn í árið 2020, sem er síðasta
ár 2. áratugar aldarinnar. Það eitt og sér er
ekki merkilegt nema fyrir þær sakir að vissu­
lega eru áramót alltaf merkilegur áfangi og
hver dagur sem við lifum er þess virði að
þakka fyrir. En það sem er þó merkilegt er
að líklega er áratugurinn sem nú er að líða
undir lok, árin 2011­2020, besta tímabil í
sögu mannkyns. Það er þó væntanlega ekki
myndin sem við upplifum af lífinu daglega.
Við höfum fylgst með átökum í Úkraínu, Sýr­
landi og annars staðar í Mið­Austurlöndum,
nú upplifum við skrautlegar aðferðir forseta
Bandaríkjanna og annarra stjórnmálaleiðtoga,
við fáum fréttir af stanslausri efnahagskreppu
í Evrópu og nú síðast er okkur sagt að jörðin
líði undir lok á næstu 12­15 árum ef við
bregðumst ekki við í umhverfismálum.
Fjölnir skal viðurkenna að umfjöllun helstu
fjölmiðla gefur ekki þá mynd að við búum á
besta tíma mannkynssögunnar.
***
Breski vísindarithöfundurinn Matt Ridley
skrifaði nýlega áhugaverða grein í breska
blaðið The Spectator. Þar rifjar Ridley upp
að nú lifir aðeins 10% íbúa jarðarinna undir
fátæktarmörkum og hefur sú tala aldrei verið
minni. Ójöfnuður í heiminum hefur farið
minnkandi, sem skýrist að hluta af því að
hagkerfi Asíu og Afríku eru að vaxa hraðar
en hagkerfi Evrópu og Norður­Ameríku,
ungbarna dauði hefur farið hríðlækkandi út
um allan heim, hungursneyð þekkist varla og
hættulegir sjúkdómar borð við malaríu og
hettusótt eru í algjörri hnignun.
Ridley var lengi vísindaritstjóri tímaritsins The
Economist og hefur verið pistlahöfundur hjá
stóru bresku blöðunum í gegnum árin. Árið
2010 gaf hann út bókina Rational Optimist
(sem kom út í íslenskri þýðingu undir heitinu
Heimur batnandi fer). Í fyrrnefndri grein í
Spectator segir Ridley frá því að allt frá því að
hann gaf út bókina hefur hann fengið „hvað
með…“ spurningar. Þeir neikvæðu þættir
sem fjallað var um hér að ofan eru meðal
þeirra spurninga. Með einföldum hætti má
spyrja; hvernig getur þú sagt að heimurinn
hafi aldrei verið betri þegar allt þetta á sér
stað? Ridley svarar spurningunni sjálfur í
grein sinni og segir; Slæmir hlutir gerast en
heimurinn verður samt betri.
***
Það eitt og sér skýrir ekki af hverju heimurinn
verður betri, er mögulega einfalt svar við
flókinni spurningu, en er þó rétt. Góðir hlutir
eru sjaldnast fréttnæmir. Ef einhver tekur
saman tölur um jákvæða þróun heimsins
má viðkomandi hafa sig allan við til að koma
þeim á framfæri í fjölmiðlum. Aftur á móti eru
stríð, hungur og vandamál iðulega fréttnæm.
***
Heimurinn er samt að verða betri. Í daglegu
tali heyrum við mikið talað um neyslu­
samfélagið og neysluhyggju vestrænna
þjóða. Við eigum of mikið af fötum sem við
notum ekki, við kaupum of mikið af leik­
föngum fyrir börnin okkar, við keyrum of
mikið, verjum of miklu fjármagni í afþreyingu
sem við þurfum ekki og síðast en ekki síst þá
sóum við of mikið af matvælum. Allt er þetta
sjálfsagt rétt.
Það að þetta skuli yfir höfuð vera rætt er
ákveðið merki um framþróun. Á lélegri
íslensku mætti segja að það sé mikið fyrsta-
heims vandamál fólgið í því að hafa áhyggjur
af því að maður eigi of mikið af einhverju.
Sjálfsagt þurfum við ekki allan þennan
munað, en við höfum samt efni á því.
***