Saga - 2016, Blaðsíða 43

sem krafan var sú að félagar legðu sig alla fram, í orðum og athöfn-
um, fyrir hugsjónina — vakninguna. Ungmennafélögin vildu auka
andlegt atgervi félagsmanna, með þjálfun þeirra og virkri þátttöku,
og þau störfuðu á kristilegum grundvelli eins og stúkurnar. Félags -
mönnum UMFÍ var ennfremur gert að undirrita persónulega skuld-
bindingu sem meðal annars snerist um allsherjarbindindi. Starfsemi
ungmennafélaganna bar með sér nokkuð aðrar áherslur, þar sem
var hið líkamlega — kraftar og þrek í anda fornkappanna, en í stúk-
unum var áherslan fremur á hinn andlega þátt og siðferðið. Í
þjóðernishyggjunni á fyrsta áratug tuttugustu aldar og í ljósi áhrif-
anna af orðræðu og þrýstingi góðtemplara var óhugsandi annað en
að félagsskapur þjóðerniseflingar bæri með sér bindindisheit. Það
má því segja að ungmennafélagar hafi ekki komist hjá því að líta til
góðtemplara og byggja orðræðu sína og siðbótarviðleitni á fordæmi
þeirra og árangri í slíku starfi.93 Hin almenna vitundarvakning stig-
magnaðist svo enn með uppkastinu, samningsdrögum að framtíðar-
skipulagi sambandsins við Danmörku vorið 1908. Þjóðernisleg
orðræða komst þá á það stig að menn voru líkt og „ölvaðir af tíðar-
andanum“.94
Að mati Svans kristjánssonar stjórnmálafræðings eru bjartsýni,
framfarir og þroskamöguleikar þau lykilhugtök sem mótuðu alda -
mótaumræðuna. Þau einkenna vel orðræðu templara og fullvissu
þeirra um eigin málstað. Þau virðast einnig vera grundvöllur við -
bragða almennings við áfengisorðræðunni. Hugtökin enduróma
einnig hugmyndir og áherslur vestrænnar þekkingar á nítjándu
öld þar sem orðin maður — náttúra — samfélag — framþróun
voru í öndvegi.95 Í hugmyndaheimi mótunarhyggju og með nýjum
fræð um sálarvísinda var allt tal um bindindi og áfengisbann til
betrunar ekki einungis eðlilegt, það var rökrétt — jafnvel óhjá-
kvæmilegt.96 Mótunarhyggja var því grundvöllur þekkingar-
orðræðu templara. Hún gerði málflutning um bann trúverðugan
og þjóðernishyggjan, sem var alltumlykjandi, réttlætti slík sjón-
armið enn frekar.
góðtemplarareglan á íslandi 41
93 Um UMFÍ, áherslur og líkindin með stúkunum: Nanna Þorbjörg Lárusdóttir, Í
trú von og kærleika, bls. 48–53.
94 Gunnar Þór Bjarnason, Upp með fánann!, bls. 52–53 og 139.
95 Tony Bennett, „Acting on the Social“, bls. 1420.
96 Nanna Þorbjörg Lárusdóttir, Í trú von og kærleika, bls. 80.
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 41