Gripla - 2021, Blaðsíða 199

197
Á G R I P
Íslenskar lögbækur frá fimmtándu öld
Efnisorð: Handritagerð, norræn lagamenning, íslenskar handritamyndir, Jónsbók,
Kristinréttr Árna Þorlákssonar, Búalög, Hafrafellstunga
Í þessari grein er fjallað um fjölda þverfaglegra þátta íslenskra lögbóka frá
fimmtándu öld, sem geyma mikilvæga texta um veraldleg og kirkjuleg málefni á
Íslandi á miðöldum, svo sem Jónsbók og Kristinrétt Árna Þorlákssonar. Því er haldið
fram að samfella hafi verið í lagaritun á Íslandi í kjölfar svartadauða 1402–04, og
að vísbendingar um hana finnist í texta- og listrænum hlutum handritanna, sem og
í para-textum sem fylgja lagatextunum á spássíum. Fjallað er um fjögur sérkennileg
og þverfagleg einkenni (með áherslu á AM 136 4to, Skinnastaðabók): aðlögun og
frekari þróun lagatexta sem rekja má til fyrri alda, sértækt umbrot sem skrifarar
handritanna völdu, lýsingu handritanna og síðari athugasemdir og umræðu á
spássíum um efni megintextans. Sú ályktun er dregin að í kjölfar breytinga
á norrænum stjórnmálum seint á fjórtándu öld hafi íslensk lögbókarhandrit á
fimmtándu öld fyrst og fremst verið skrifuð fyrir innanlandsmarkað og stuðst við
innlendar fyrirmyndir. Textar sem tengjast yfirráðum Noregs og viðskiptum verða
minna áberandi en textar sem tengjast innlendum málefnum verða tíðari en áður.
Á hinn bóginn eru samþykktir og samhæfingar jafn algengar og í eldri handritum,
sem bendir til áframhaldandi sambands við norska erkibiskupsdæmið í Niðarósi
á fimmtándu öld.
S U M M A R Y
Law Manuscripts from Fifteenth Century Iceland
Keywords: Manuscript production, Scandinavian law cultures, Ice landic book
painting, Jónsbók, Kristinréttr Árna Þorlákssonar, Búalög, Hafra fells tunga
This article discusses a number of interdisciplinary aspects of Icelandic law
manuscripts, produced in the fifteenth century, which contain important vernacular
legal codes dealing with secular and ecclesiastical matters in medieval Iceland,
such as Jónsbók and Kristinréttr Árna Þorlákssonar. In this article, it is argued that
a continuity of law manuscript production exists in Iceland following the Black
Death in 1402–04; this is seen in several ways: indications are found in textual
and artistic parts of the manuscripts, as well as in para-texts that accompany
the law texts in the margins. With particular focus on the manuscript AM
136 4to (Skinnastaðabók), this article discusses four distinctive cross-disciplinary
features of fifteenth-century Icelandic law manuscripts: the adaptation and further
development of textual contents initially found in law manuscripts dating back to
previous centuries, select types of layouts chosen by the initial scribes, the book
LAW MANUSCRIPTS