Andvari - 01.01.2017, Blaðsíða 96

ANDVARI „...BILUÐ TRÚ OG BILAÐUR KRISTINDÓMUR...“! 95
Valdimar Briem um afstöðu Páls til hefðbundinna kennisetninga en hann
hélt því fram að Páll túlkaði þær upp á nýtt án þess að hafna þeim (sjá síðar).
Með því áliti að Páll misskildi hinar hefðbundnu kenningar tók Jón undir
skoðanir prestanna vestanhafs sem gagnrýndu Pál fyrir menntunarskort.
Þess skal getið að Friðrik og Jón voru mun yngri en Páll og báðir menntaðir
og hagvanir erlendis. Hefur þetta mótað mat þeirra á ritinu og höfundi þess.
Jón kvað helsta veikleika bókarinnar þó ekki felast í gagnrýni eða höfnun á
hefðbundnum, biblíulegum kenningum heldur því að í hana vantaði endur-
lausnarkenningu kirkjunnar, enda ætti hún þar tæplega heima þar sem í bók-
inni væri tæpast nokkuð fjallað um synd né réttlætingu af trú.62
En látum það nú vera, þótt ræður þessar kæmu í bága við einhverja „svo
nefnda lúterska lærdóma“, ef kjarninn í sjálfu sjer væri heilbrigður, ef þær
flyttu að öðru leyti og í aðalatriðunum hreinan […] biflíulegan kristindóm. En
því miður verður því að neita.63
Niðurstaða Jóns um predikanir Páls Sigurðssonar var tæpitungulaus: „Þær
eru talandi vitnisburður um kristindómsskoðun, er gengur framhjá öllum
grundvallaratriðum kristinnar trúar!“64
Loks brást Jón Helgason svo við andmælum Bjarna Þorsteinssonar á
Siglufirði við dómum um Páls-postillu í fyrrnefndum ritdómi um Aldamót.
Bjarni hafði mótmælt því er honum fannst ómakleg ummæli um bókina sem
hann taldi bæði góða og uppbyggilega.65 Ekkert af þessu áleit Jón þó að
hnekkti þeim dómum sínum að postillan væri sorglegt tákn tímanna, að hún
boðaði únítaríska kristindómsskoðun er bryti í bága við kenningu evangel-
ísk-lútherskrar kirkjudeildar.66 Jón Helgason var þannig í öllum meginatrið-
um sammála dómum vestur-íslensku prestanna.
Dómar Jóns Helgasonar um Páls-postillu áttu þó eftir að mýkjast. Löngu
síðar eða á 3. áratug 20. aldar gat hann ritsins stuttlega í yfirferð um bóka-
gerð á 19. öld og í byrjun þeirrar 20. Þá sagði hann aðeins að bókin hafi
vakið „[…] mikla eftirtekt vegna óvenjulegs frjálslyndis í trúarskoðunum
[…]“.67 Fyrir og um aldamótin 1900 var litið svo á að Jón Helgason væri
einkum mótaður af danska heimatrúboðinu og því fulltrúi íhaldssamrar guð-
fræði. Nokkrum árum síðar átti hann eftir að taka miklum sinnaskiptum í
því efni, einkum í tengslum við biblíuþýðingu þá sem kom út 1908 og 1912.
Um það leyti kynntist hann nýjum stefnum í biblíutúlkun og varð í kjölfar-
ið einn helsti boðberi frjálslyndu aldamótaguðfræðinnar. Líku máli gegndi
raunar um Friðrik J. Bergmann. Gerði Jón um þetta leyti rækilega upp við
ýmsa höfuðlærdóma kirkjunnar á grundvelli sögulega-gagnrýnna túlkunar-
aðferða og gekk í því efni mun lengra en Páll í Gaulverjabæ, sem hafði látið
sér nægja að skauta framhjá hinum hefðbundnu kenningum. Eftir að Jón