Vaka : tímarit um þjóðfélags- og menningarmál - 01.03.1938, Blaðsíða 15

i. árgangur . J. ársfjórðungur V A K A
reynir að gera sitt bezta, en hon-
um getur skjátlast. Hver og einn
getur haldið sér til jafns við hann.
Þjóðin dæmir svo í milli á nokk-
urra ára fresti. Einveldið er í stíl
við hina einföldu og ýktu sálfræði
riddarasagnanna, en lýðveldið á
skildara við hinar djúpviturlegu
og margþættu mannlýsingar ís-
lendingasagnanna.
Það heyrist ósjaldan, að mas og
málæði á þjóðþingum gangi fram
úr hófi. Einræðisherrann býður
og þá verður það, en þingmenn
setji á hrókaræður og svo skeður
ekki neitt. Það er svo, að þingræði,
sem er sama og lýðræði, þegar at-
kvæðisréttur er jafn og almennur,
er stundum þungt í vöfum. Þegar
mikið liggur við og taka þarf
skjótar ákvarðanir, þarf stundum
að fela fáum mönnum, eða jafn-
vel einum manni umboð fólksins
um skeið, og var sú aðferð tíðkuð
í lýðveldi Rómverja þegar í forn-
öld. Kemur það ekki í bága við
lýðræði, þegar afturkalla má um-
boðið eða framlengja eftir ástæð-
um. Annars batnar oft málatil-
búnaður við bið. Það varir lengur,
sem vandlega er íhugað. En menn
geta sagt hvað sem þeir vilja um
vangaveltur og málalengingar.
Einasta aðferðin, sem fundizt
hefir meðal siðaðra þjóða til þess
að afnema hnefaréttinn, eru um-
ræður og atkvæðagreiðslur. Það,
sem gerir mun einræðis og lýð-
ræðis, er fyrst og fremst réttur-
inn til að hugsa frjálst, tala eins
og manni býr í brjósti, halda
fundi og mynda flokka, sem virða
þennan rétt. Lýðveldin treysta á
skynsemi fólksins og dómgreind,
og þó ekki á óskeikulleik meiri
hlutans frekar en á óskeikulleik
eins manns, heldur á að það gefizt
bezt, þegar til lengdar lætur, að
óþvingaður meiri hluti ráði að
undangengnum frjálsum umræð-
um. Ef ekki er höfð þessi aðferð,
með kostum hennar og göllum,
pá er aðeins einn kostur til, og
hann er að treysta á máttinn í
hendinni, sem á sverðinu heldur.
Og það er dyggilega gert í einræð-
isríkjum. Hrikalegur vöxtur fær-
ist í allan vígbúnað. Herinn er
eflur gegn innlendum og erlend-
um óvinum. Lýðskrumið kemst
á hærra stig en dæmi eru til við
nokkrar kosningar. Annarhver
maður er færður í einkennisbún-
ing og látinn „marsera“. Tilfinn-
ingarnar eru glóðhitaðar þar til
dómgreindin brennur til ösku og
öll sjálfstæð hugsun gufar upp
eins og reykur. Og svo þakka
menn guði fyrir að vera ekki eins
og þessar lýðræðisþjóðir.
Það er og mála sannast að lýð-
veldin hafast annað að. Skipulag
þeirra byggist á hvoru tveggja,
stjórnarfylgi og stjórnarandstöðu.
Hin helgustu ákvæði stjórnlag-
anna tryggja tilveru andstöðu-
flokkanna og viðureign flokkanna
eftir umhugsun og umræður.
9