Borgfirðingabók - 01.12.2005, Blaðsíða 80

78
Borgfirðingabók 2005
nautgripir á Sigmundar-
stöðum, eða 50 ær og
7 nautgripir. Við búfjár-
talninguna 1708 er sauðíjár-
talan á Sigmundarstöðum
48 og nautgripir 7 auk 4
hrossa. Liggur því nærri
að bústofninn fyrir árið
1708 sé í samræmi við
jarðamatið. Svo er einnig
á ijölmörgum bæjum. Með
fáeinum undantekningum
er furðugott samræmi á
milli jarðamatsins gamla og
fjölda kúgilda á bæjunum
árið 1708 og sama gildir
um árið 1840.
Árið 1895 er þetta
samband farið að riðlast og
kúgildin komin upp fyrir jarðamatið á öllum bæjunum nema einum.
Þetta gerist þegar sauðfé er farið að fjölga en áður en ræktun er hafin
svo nokkru nemi. Seinni helmingur 19. aldarinnar var mun kaldari
en við eigum að venjast í dag (sjá fyrr). Má því leiða líkur að því að
hart hafi verið gengið að landinu í kringum aldamótin næstsíðustu á
flestum ef ekki öllum bæjum í Hálsasveit og Hvítársíðu.
Samband jarðamatsins og kúgildanna raskast enn frekar er kemur
fram á 20. öldina. Þrátt fyrir að ræktunin sé þá orðin mikil og vetrarbeit
aflögð er trúlegt að enn hafi verið of stór bústofn á mörgum bæjanna
árið 1975, þar sem tvö til fjórföld kúgildi eru miðað við jarðamat.
Lokaorð
Við skoðun á fjölda búfjár á 17 bæjum í Hvítársíðu og Hálsasveit
kemur í ljós að hann var miklu minni á 18. öld en á 20. öld. Sérstaklega
á þetta við um sauðfé, og virðast bæimir hafa fylgt sömu þróun og
landið í heild á þessu tímabili. Vegna harðinda má leiða líkur að því
að búfjárfjöldinn hafi jafnvel verið enn minni 17. öld. Beitarálag á
jörðunum hefur því verið mun minna á þessum bæjum á 17., 18. og
19. öld en verður á 20. öld þegar beitarálagið margfaldast á öllum
Hluti af korti Magnúsar Arasonar frá 1783.
Hér sést hluti af Hálsasveit og Hvítársíðu.