Milli mála - 2022, Qupperneq 62

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 61
Guðrún Björk Guðsteinsdóttir
Háskóla Íslands
Enskuglettur Káins
Inngangur
Vestur-Íslendingurinn Kristján Níels Jónsson (1860−1936) hefur
jafnan verið þekktur undir skáldanafninu Káinn1 – því hann
birti kvæði sín merkt K. N. Þótt Káinn minntist stundum upp-
vaxtaráranna á Íslandi þá orti hann fyrst og fremst um reynsluheim
sinn í Norður-Ameríku, þar sem hann bjó lengstan hluta ævinnar,
og á því máli sem honum var tamt, hvort heldur var á alhreinni og
kjarngóðri íslensku – eða enskuskotinni. Hann er þekktastur fyrir
góðlátlega kímni, leik sinn að íslensku máli og merkingu, og að
varpa iðulega nýju og óvæntu ljósi á viðteknar hugmyndir og afstöðu,
ekki síst ef á þeim hvíldi einhvers konar bannhelgi. Enskukunnátta
var sjaldgæf á Íslandi fram eftir tuttugustu öldinni og íslenskir les-
endur skildu almennt ekki ensk og vesturíslensk innskot skáldsins
þannig að sá glettni leikur hans að rása2 á milli tungumála var ekki
auðskilinn, og það var varla fyrr en á seinni árum sem þau kvæði fóru
að geta notið sín.
Kristján Níels fæddist á Akureyri og ólst þar upp, að mestu við
afar kröpp kjör vegna ómegðar og ótæpilegrar drykkju fjölskyldu-
föðurins. Fjölskyldan var leyst upp þegar móðirin dó árið 1873 og
voru börnin fóstruð af skyldmennum, en frá 15 ára aldri sá Káinn
fyrir sér sem smali (Jón Hjaltason 2020, 39−43). Í endurminningum
ónefnds frænda frá því að Káinn dvaldi um tíma hjá foreldrum hans
1 Hér verður notað skáldanafnið sem Kristján Níels Jónsson hefur gegnt hér á Íslandi en nafnið
Káinn verður beygt eins og „Þráinn,“ eins og Böðvar Guðmundsson leggur til í grein sinni „Minn
Káinn“ (2017, 145).
2 Íslensk þýðing mín á enska hugtakinu „code switching“ sem er annars þýtt sem „málskipti“.