Milli mála - 2022, Blaðsíða 172

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 171
á rætur að rekja til latneska leikskáldsins Plautusar. Hún naut sín í
franska farsanum, sem var vinsæl leikhefð á 17. öld, og í commedia
dell’arte-leiksýningum.
Þá kemur gamanleikja-ballettinn (comédie-ballet), leikritaform sem
Molière fann upp árið 1661 til að skemmta konunginum og hirð
hans á hátíðum sem haldnar voru við hirðina. Leikinn söguþráðurinn
er brotinn upp með tónlistaratriðum og dansi sem leikpersónurnar
ýmist horfa á eða taka þátt í.
Að lokum eru það skapgerðargamanleikirnir (comédie de caractère),
sem voru einnig nýtt leikform úr smiðju Molières. Þeir hverfast í
kringum eina persónu (eða hóp persóna eins og í Les Précieuses Ridicules
eða Broddlóurnar broslegu, 1659) og þann skapgerðarbrest sem hún
er látin standa fyrir. Í þessum verkum fylgir Molière lærðum skil-
greiningum á leiklist sem eiga rætur að rekja í rit um skáldskapar-
fræði. Gamanleikir sýna lesti venjulegs fólks, þeir bregða upp mynd
af þeim í einkalífinu til þess að áhorfendur geti skoðað þá og leiðrétt
sömu lesti í eigin fari. Siðferðilegur og samfélagslegur ávinningur er
það sem stefnt er að. Gamanleikir eru því eins konar siðgæðisdóm-
stóll og hlátur áhorfenda er sú refsing sem þeir uppskera sem gerast
sekir um löstinn sem fjallað er um. Hugmyndin er að áhorfendur séu
þannig hvattir til að gerast „heiðarlegt fólk“ og þannig er gaman-
leikurinn framlag til reglu í samfélaginu. Þetta kann að sæta furðu
því mörg leikrita Molières ollu hneyksli. Andstæðingar þeirra mátu
þau svo að þau væru ógn við samfélagið. Víkjum að því síðar.
Ólíkt skapgerðargamanleikjunum snúast farsarnir um að vekja
hlátur án þess að á þeim hvíli krafa um samfélagslegan ávinning.
Þeir eru þekktir fyrir að falla lýðnum í geð. Þeim er ekki gert að
lúta lögmálinu um trúverðugleika á leiksviði og það er ekki ætlast
til að þeir séu speglar samtímans. Þeir geta verið grimmilegir og
enda ekki alltaf vel út frá siðferðislegu sjónarmiði. Þannig er með
leikritið George Dandin, þar sem aðalpersónan, hinn auðugi bóndi
George Dandin, hefur kvænst ungri, fátækri stúlku af aðalsættum í
þeirri von að hljóta sjálfur aðalstign. Honum mistekst að sanna fyrir
tengdaforeldrum sínum að eiginkona hans sé honum ótrú vegna þess
að þau eru bæði hrokafull og þröngsýn. Þau vildu hann sem tengda-
son vegna auðæfa hans en líta í raun niður á hann. Í lok leikritsins er
ekki útséð um að hann taki eigið líf í örvæntingu sinni.
HÉLÈNE MERLIN-KAJMAN