Milli mála - 2022, Blaðsíða 146

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 145
Rúnar Helgi Vignisson
Háskóla Íslands
Þegar þýtt er úr millimáli
– Neyðarbrauð eða nauðsyn?
Nóbelsverðlaun í bókmenntum eru stundum veitt á grundvelli
þýðinga úr millimáli, ekki síst þegar um er að ræða verk sem
ekki eru upprunnin á Vesturlöndum eða á öðrum miðlægum svæð-
um.1 Þýðingar á þýðingum geta því haft mikið menningarlegt vægi
og ekki er auðvelt að sjá fyrir sér svokallaðar heimsbókmenntir án
þeirra. H. C. Andersen hefði líklega ekki orðið jafn kunnur og raun
ber vitni ef ekki hefðu komið til þýðingar af þeim toga og þá ekki
Halldór Laxness. Það þykir þó ekki til fyrirmyndar í seinni tíð að
þýða úr millimáli, enda mælir UNESCO ekki með því í viðmiðum
sínum um þýðingar.2 Bókaútgefendur reyna yfirleitt í lengstu lög að
láta þýða úr frummáli núorðið en stundum er þó óhjákvæmilegt að
gefa þessu viðmiði langt nef, t.d. vegna þess að nauðsynleg tungu-
málakunnátta er ekki fyrir hendi.
Mörg dæmi eru um að vel hafi tekist til við að þýða úr milli-
máli hér á landi. Paradísarmissi Johns Miltons þýddi Jón Þorláksson
úr dönsku og þýsku3 og úr varð stórbrotið listaverk á íslenskri tungu:
„Blíður er árblær / blíð er dags koma / fylgja henni tónar / töfrafullir
/ árvakra fugla, / sem er eyrna lyst.“4 Þetta brot er ekki síðra en upp-
runalegi frumtextinn5 og sumum gæti jafnvel þótt það taka honum
1 Washbourne, „Nonlinear narratives: Paths of Indirect and Relay Translation“, 608−609, 621.
2 Sama heimild, 610.
3 Ástráður Eysteinsson, „Þjóðráð: Formáli að ritgerð um Paradísarmissi“, 19.
4 John Milton, Paradísar missir, 109. Stafsetning hefur verið færð til nútímavegar.
5 Hugtakið frumtexti er margslungið í þessu samhengi vegna þess að fyrir þau sem þýða úr milli-
máli gegnir millimálsþýðingin hlutverki frumtexta. Þegar þýðingar eru ræddar í tengslum við
millimál í þessari grein er talað um upprunalega textann eða upprunalega frumtextann, þann sem
höfundurinn orti, til aðgreiningar.