Milli mála - 2022, Blaðsíða 178

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 177
Leikhúsmannsins Molières er einnig minnst fyrir að deyja næstum
því á leiksviðinu þegar hann var að túlka sótthrædda manninn,
Argan, í síðasta gamanleik sínum, Ímyndunarveikinni. Í því leikriti
er að finna vísanir í hans eigin persónu og heilsuleysi í svimandi
samtali við áhorfendur. Merki um vægi Molières sem holdgervings
hins lifandi leikhúss í öllum sínum víddum er að hægindastóll hins
sótthrædda, hægindastóllinn sem Molière sat í á síðustu leiksýningu
sinni, er orðinn eins konar helgigripur. Hann er tekinn fram og lát-
inn standa á leiksviðinu í helsta leikhúsi Frakka, la Comédie française,
á hverju ári á afmælisdegi Molières.
Þá vík ég aftur að þeirri spurningu sem ég lét ósvarað hér áðan.
Hvernig má það vera að Molière, sem sagðist fylgja þeirri skilgrein-
ingu að leikhúsverk væru siðferðileg bókmenntagrein í þágu al-
mannaheilla, hafi orðið skotspónn biturra ritdeilna? Hvernig var hægt
að ásaka hann um siðleysi, vega að æru hans og persónulegu lífi?
Hvers vegna voru sum leikrita hans bönnuð eða harðlega gagnrýnd?
Í fyrsta lagi má nefna að á 17. öld ríkti ákveðinn virðingarstigi
innan leikbókmenntagreinanna. Í því kerfi er harmleikurinn æðsta
formið og setur á svið konunga og prinsa. Hann dregur upp mynd
af ríkishagsmunum af pólitískum og trúarlegum toga og af há-
leitum ástríðum eins og ástinni sem í harmleiknum er gædd and-
legu inntaki. Gamanleikurinn er óæðra form og fjallar um venju-
lega þjóðfélagslega hagsmuni, þ.m.t. ástir og kynlíf. Leikpersónur
gamanleikjanna eru úr röðum „alþýðunnar“: sveitafólk og fólk úr
borgarastétt, þ.e. fólk sem ekki er aðalsættar. Á milli harmleikjanna
og gamanleikjanna í virðingarstiganum var tragi-komedían en hún
setur á svið ástríður kónga og prinsa án þess þó að ríkishagsmunir
séu í húfi í leikritinu.
Á fyrri hluta 17. aldar hafði leikskáldið Pierre Corneille auk
þess lyft gamanleiknum á æðra plan. Í gamanleikjum hans hverfist
söguþráðurinn um ástir fólks af aðalsættum eða því sem næst,
heiðursfólk, kannski úr stétt embættismannaaðalsins, eða góðborgara
úr nánasta umhverfi aðalsins. Gamanleikir Corneilles voru ekki
ætlaðir til þess að vekja hlátur og það er einnig þess vegna sem þeir
eru á miðjum virðingarskala leikbókmenntagreinanna. Því hláturinn
þótti lítilmótlegur og tilheyra alþýðumenningu. Þó máttu aðallinn
og konungurinn hlæja en þeirra hlátur beindist einmitt að alþýðunni.
HÉLÈNE MERLIN-KAJMAN