Milli mála - 2022, Blaðsíða 90

MILLI MÁLA
Milli mála 14/1/2022 89
og að í framhaldinu hafi hún sannfært Friðrik um að drepa Natan.11
Mætti því ef til vill segja að Gísli og Brynjúlfur séu upphafsmenn að
skrímslavæðingu Agnesar, sem heldur svo velli í flestum þeirra frá-
sagna sem á eftir koma. Í bókinni Enginn má undan líta frá 1974 lýsir
t.d. Guðlaugur Guðmundsson því hvernig Agnes etur Friðriki áfram
gegn Natan, ásakar hann um heigulshátt þegar hann vill hætta við
morðið, og notar samanburð við Íslendingasögurnar til að sannfæra
hann.12 Guðlaugur kemst að þeirri niðurstöðu að Agnes hafi verið
aðalhvatamanneskjan að morðunum, „leikið sér að tilfinningum
þeirra Friðriks og Sigríðar og teflt þeim til og frá eins og mönnum
á taflborði“.13 Aðrar túlkanir á sögunni í skáldskap eru á svipuðum
nótum, t.d. í ljóði Rúnars Kristjánssonar frá 1986. Þar er Agnesi lýst
sem „ólgandi af heiftarbræði, / og fyllt því hatri hún framdi morð / í
frumstæðu hefndaræði“; undir lok ljóðsins segir að „Hún hefði kosið
að höggvast ein / því hennar var mesta sökin.“14 Einnig lýsir leik-
ritið Dauði Natans Ketilssonar (1936) eftir dönsku skáldkonuna Eline
Hoffmann Agnesi sem aðalhvatamanneskju að morðinu, en hér eru
Agnes og Natan látin vera trúlofuð þegar sagan hefst.15 Staðalímyndin
af Agnesi sem afbrýðisömu morðkvendi og kvendjöfli er því lífseig
í frásögnum um morðin. Lýsing Þorgeirs Þorgeirssonar á Agnesi þar
sem hún bíður dauða síns í bók hans Yfirvaldið (1973) er þó örlítið
margræðari, en hér er örvæntingu Agnesar, þar sem hún bíður dauða
síns, gefið ljóðrænt rými, þó að öðru leyti veiti bók Þorgeirs lesand-
anum litla innsýn í tilveru og persónu Agnesar.16 Þess ber einnig að
11 Brynjúlfur Jónsson frá Minna-Núpi, Saga Natans Ketilssonar og Skáld-Rósu, 90.
12 Guðlaugur Guðmundsson, Enginn má undan líta, 57.
13 Guðlaugur Guðmundsson, Enginn má undan líta, 89.
14 Rúnar Kristjánsson, „Agnes“, 44 og 45.
15 Agnes er hér sú sem fyrst vekur máls á því við Friðrik að drepa Natan: „AGNES Eg veit vel hvað
eg myndi gera, væri eg í þínum sporum […] Eg myndi drepa hann. FRIÐRIK (hlær) Nú! […]
Það er þó ekki alvara þín? Það er bara – (horfir skelkaður á hana og færir sig fjær). AGNES Eg
meina æfinlega það, sem eg segi.“ Síðar staðhæfir hún við Friðrik, „Þú færð Siggu aldrei, meðan
Natan lifir […] Það er aðeins um eitt að gera fyrir þig […] og það er að drepa hann, og við
skulum gera það bæði.“ Hoffmann, Dauði Natans Ketilssonar, 46–47 og 48–49.
16 Skelfing Agnesar er gerð áþreifanleg í lýsingum Þorgeirs í upphafskafla bókarinnar. Agnes æpir
upp og reynir að flýja þegar hún heyrir upplestur sýslumanns við aftöku Friðriks; hún reynir svo
að finna hugarfró og beina hugsunum sínum frá sýslumanni með því að ímynda sér að hún eigi
fallegan skjóttan hest sem stendur rétt hjá: „Nú er hann [sýslumaður] víst hættur að lesa þetta og
farinn að horfa á Skjóna minn sem er þrílitur og fjörugur eins og vatnanykur. Það geisla í honum
augun. Ekki kann hann að lesa. Þess vegna hefur hann svona góð augu … Enginn getur hugsað
neitt fallegra en svona risastóran skjóttan hest á beit í haganum … Strax og ég hætti að hugsa um
hestinn minn þá fer ég að hugsa svo ljótt. Þá fer mér aftur að finnast ljótt um Yfirvaldið [Blöndal
INGIBJÖRG ÁGÚSTSDÓTTIR