Úrval - 01.02.1948, Qupperneq 130

128
ÚRVAL
EJdspýtan 125 ára.
Dag nokkum, haustið 1832, vakti virðuleg'ur, enskur lyfsali,
John Walker að nafni, mikla athygli á götu í London. Vegfar-
endur sáu hann taka tvo sandpappírsbleðla i aðra höndina og
stinga á milli þeirra um tveggja þumlunga langri tréflís. Því
næst kippti hann flisinni út aftur, og þá skeði undur: það kvikn-
aði í henni! Þetta var fyrsta eldspýtan, sem menn sáu kveikt á
með því að strjúka hana eftir hrjúfum fleti.
Niu árum áður höfðu fyrstu ,,kemisku“ eldspýturnar verið bún-
ar til í Austurríki. Það voru langar spýtur með hnúð á endanum
úr calcíum klórat, brennisteini o. fl. — blöndu, sem kviknaði í, ef
henni var dýft i sterka brennisteinssýru. Eldspýta Walkers var
mikil framför, hausinn var gerður úr calcium klórat og gráum
antimony-brennisteini. Eftir nokkur ár kom fosfór i stað brenni-
steinsins og var þá sandpappírinn óþarfur, hægt var að kveikja
á hvaða hrjúfum fleti sem var. Samtímis byrjuðu framleiðendur
að dýfa spýtunni allri í brennistein til að gera hana eldfimari;
seinna kom paraffín í stað brennisteins. Árið 1835 var fyrsta
eldspýtnaverksmiðja heimsins reist í Vin.
Árið 1848 fann Böttger upp „öryggiseldspýtuna", en það var
ekki fyrr en 1855, að hann fann mann, sem skyldi, hvaða þýðingu
hún gat haft. Hann hét Lundström, og ásamt tveim bræðrum
sinum stofnaði hann fyrstu verksmiðjuna til framleiðslu á
öryggiseldspýtum. Þær voru talsvert styttri en eldspýtur höfðu
tíðkast fram til þessa, svipaðar á lengd og eldspýtur eru nú.
Þetta var ekki aðeins mikill sparnaður á trjávið, heldur voru
eldspýtumar miklu meðfærilegri. Enginn fosfór var í hausnum,
en í stað þess i strokfletinum á stokknum. Og það var ekki hinn
eitraði guli fosfór, heldur rauður fosfór, sem er skaðlaus.
Þessar eldspýtur náðu brátt mikilli útbreiðslu, og urðu Sviar
forustumenn á sviði eldspýtnaframleiðslu, og héldu þeirri forustu
um lanQt átabil. .— Börge Raunböl i „Hjemmet".
UKVAL tímaritsgreina i samþjöppuðu formi.
Ritstjóri Gísli Ólafsson, Leifsgötu 16, Reykjavík. Afgreiðsla Tjamar-
götu 4, Pósthólf 365. Fæst hjá bóksölum um land allt.
ÚTGEFANDI: STEINDÓRSPRENT H.F.