Orð og tunga - 2023, Page 28

Ásta Svavarsdóttir: Að blóta á íslensku 19
þá kemur í ljós að þar birtast merkingarsvið sem blótsyrði í ýms­
um málum eru sótt til. Þar má nefna orð sem vísa til andlegrar eða
líkamlegrar fötlunar (þótt nú þyki þau óboðleg til þess), t.d. fáviti,
hálfviti, aumingi, fífl o.fl. af því tagi, eða orð sem tengjast óæðri líkams­
pörtum og/eða líkamlegum úrgangi, t.d. karlpungur, skíthæll. Orð sem
vísa á einhvern hátt til kynlífs eru þó sérstaklega höfð um konur,
t.d. hóra, mellutussa og kunta. Í málnotkun eru slík skammaryrði eða
niðrandi orð oft tengd blótsyrðum eins og við munum sjá dæmi
um í 4. kafla og þess má geta að slík orð voru talin með í norrænni
samanburðarrannsókn sem nefnd var í inngangi greinarinnar. Þar
komu m.a. fram mörg dæmi um orðin kúkur, hálfviti, auli, gerpi, hóra
og tík í Twitter­færslum á íslensku (Coats 2021:41). Því má bæta við að
forliðir eins og skít(a)­ og drullu­ eru líka algengir í skammaryrðum og
til áherslu í lýsingarorðum, t.d. fundust nafnorðin skítapakk, skítmenni,
skítseyði, drullubesefi og drullusokkur um fólk og lýsingarorðin skít­
hræddur, skítblankur, drullufúll, drulluspældur og skítdrullusæmilegur í
MÍM.
3.2 Orðgerð og orðmyndun
Íslenski blótsyrðaforðinn er lítill að vöxtum en í tímans rás hafa
mál notendur farið ýmsar leiðir til að auka hann. Ný blótsyrði hafa
sprottið upp af hljóðfræðilegum tilbrigðum, s.s. anskoti og ass koti
sem eru eðlilegar samlögunarmyndir af andskoti en birtast oft sem
sérstakar ritmyndir og sú síðarnefnda, myndin asskoti, er t.d. sjálf­
stætt uppflettiorð í Íslenskri orðabók (2002), merkt „vægt blóts yrði“
öfugt við orðið andskoti sem þar er merkt gróft. Notkun sam lög un­
ar myndanna hefur m.ö.o. fengið það hlutverk að draga úr styrk eða
bannhelgi orðsins miðað við grunnorðið. Svipuðu hlutverki gegndi
smækkunarviðskeytið í orðum eins og djöfsi og ansi (af an(d)skoti)
sem hvorugt virðist notað að ráði sem blótsyrði nú á tímum. Í MÍM
reyndust engin dæmi um það fyrrnefnda og það er hvorki talið blóts­
yrði í Íslenskri orðabók (2002) né Íslenskri nútímamálsorðabók. Hið síðar­
nefnda er aftur á móti talið „vægt blótsyrði“ í þeim báðum en dæm in
í MÍM benda til þess að í nútímamáli sé það lítið notað sem slíkt og þá
eingöngu myndin ansans. Önnur mynd orðsins, ansi, er að vísu býsna
algeng en hún er nú notuð sem almennt atviksorð með lýs ing arorðum
í merkingunni ‘talsvert, frekar, nokkuð’ en ekki sem blóts yrði.
Önnur leið til að veikla blótsyrði felst í eins konar skammstöfun á fyrri
hluta þeirra. Þannig eru orðin bévaður og béaður leidd af lýsingarorðinu
tunga25.indb 19 08.06.2023 15:47:14