Orð og tunga - 2023, Síða 87

78 Orð og tunga
sem snýst þó einnig um brottfall. Fornafnið þinn í ávarpi á borð við
hundurinn þinn er ekki talið vera upprunalegt eignarfornafn heldur
samandregin mynd úr persónufornafninu þú og greininum inn (nú
hinn): þú inn > þ’inn > þinn. Þetta er rökstutt þannig að ósamandregið
þú inn (hinn) komi í eldra máli fyrir í sams konar stöðu og samhengi
og hið samandregna þinn, t.d. í þú inn vondi slangi, þú inn armi, þú inn
mikli maður. Í slíkum liðum gat annað hvort gerst, að greinirinn væri
felldur niður (t.d. þú hinn góði þjón og trúlyndi > þú góði og trúlyndi þjón)
eða fornafn og greinir rynnu saman eins og áður segir (þú inn > þinn). Í
fyrstu hafi þetta nýja þinn verið bundið við ávörp (sbr. nefnifallsdæmi
eins og sjá mátti í (4) og (5)) en síðar hafi notkunin víkkað út og náð til
aukafalla (sbr. dæmi eins og sjá mátti í (7)) og annarra eignarfornafna
(sbr. (8)). Samkvæmt þessu hefur hið nýja þinn með tímanum ver ið
endurtúlkað sem eignarfornafnið þinn. Í orðabók Cleasbys er þessi
skýr ing talin geta varpað ljósi á að útbreiðsla umræddrar notk unar
þinn sé bundin við Norðurlönd: germönsk mál búi öll yfir eignar­
fornöfnum sem samsvara þinn en aðeins í norrænum málum hafi
komið upp greinirinn inn. Útbreiðsla inn og hinnar óvenjulegu notk­
unar þinn sé þannig engin tilviljun.
Í ritgerð frá 1886 gagnrýndi Tegnér báðar eldri skýringarnar (sjá
Schwartz 1899:185–186), honum þótti skýring Grimms alltof langsótt
(„alltför djupsinnigt lärd för at vara rätt sannolik“) og skýringuna
í orðabók Cleasbys dró hann í efa því að hún krefst þess að hið
samandregna þinn (< þ’inn) hafi náð að dreifast mjög víða úr því
samhengi sem það var upprunnið í (þ.e. segðum með þú, lausum
greini og lýsingarorði), samhengi sem var sjaldgæft miðað við annað.
Sjálfur kaus Tegnér að bera mynstur á borð við X þinn saman við
hátíðleg ávörp eins og Eders Höghet og Eders Nåd.12 Í slíkum ávörpum
vísi hin óhlutstæðu nafnorð segðanna (hér ‘hátign’ og ‘náð’) ekki til
persónunnar sjálfrar heldur eiginleika hennar eða hliðar. Í mynstrum
eins og X þinn komi fyrir nafnorð sem upphaflega voru óhlutstæð
(meðal dæma Tegnérs eru mannfýla og s. otäcka ‘óþokki, óhugnaður’).
Slík orð, notuð um menn, gátu síðan haft þau áhrif að farið var að
nota hlutstæð orð með svipaða merkingu í mynstrinu líka — þannig
hafi t.d. din otäckning ‘óþokkinn þinn’ getað orðið til fyrir áhrif frá din
otäcka. Að nafnorðið vísi í raun ekki til persónunnar sjálfrar heldur
einhvers eiginleika hennar eða kjarna rökstyður Tegnér með því að
í eldra máli standi sögnin í þriðju persónu, ekki annarri (sbr. dæmi
12 Um skýringu Tegnérs, sjá Schwartz 1899:185–190.
tunga25.indb 78 08.06.2023 15:47:15