Læknaneminn - 01.10.1993, Qupperneq 19

PLOSTUN
(Plastination)
Hannes Blöndal
VIÐLEITNI TIL ÞESS að varðveita líkama og
líkamshluta manna og dýra má a.m.k. rekja allt aftur
til daga Fom-Egypta 1000-2000 árum fyrir Kristsburð.
Múmíur, sem enn em varðveittar, em ágæt söimun
þessa. Varðveisla jarðneskra leifa konunga og
fyrirmanna á dögum Fom-Egypta var trúarlegs eðlis
en tilganguriim síður geymsla í lifandilíku útliti.
Síðustu 200 árin a.m.k. hafa menn leitað aðferða til
að varðveita lífræn sýni til ketmslu- og sýninganota í
sem eðlilegustu fonni og á aðgengilegan hátt. Fyrst
voru aðallega notuð alkohol (methanol, ethanol,
isopropanol) og terpentina, en megingallar þeirra
vom þeir að sýnin skmppu mikið saman og aflituðust
rækilega með tímanum. Árið 1892 (J. Blum) var
formalin fyrst kynnt sem efni er kom í veg fyrir
rotnun og herti lífræn sýni. Þrátt fyrir ýmsa ókosti,
m.a. aflitun sýnamia, hefur fonnalín haldið velli til
þessara nota allt til þessa dags. Skömmu síðar (1895)
kom Kaiserling fram með aðferð sem varðveitti á
viðunandihátthtsýna. Þarmeðvomkominfræn ílok
síðustu aldar þau efni og aðferðir sem til þessa dags
hafa mest verið notuð til varðveislu sýna í líffæra- og
meinafræði til kemislu og raiuisókna. Þessar aðferðir,
þar sem sýni em geymd í rokgjörnum og ertandi
vökvum, eru þó á margan hátt ófullnægjandi.
Sérstaklega er öll meðhöndhm sýnanna erfið.
Á ámnum 1914 (Deegener og Berndt) til 1924
(Hochstetter og Schmeidel) var reynt að bæta úr
þessu með því að gegndrepa (impregnation) sýni í
vaxi (paraffinization) og varðveita þau þannig. Þessi
aðferð naut hylli um tíma, en sýnin reyndust lítt
varanleg, næm fyrir lúta og auk þess eldfim. Síðar
(upp úr 1960) var farið að steypa sýni inn í plastkubba
og plastplötur, en 1979 (von Hagens) er fyrst birt
grein um nýja varðveisluaðferð tneð plastefnum, sem
Höfundur er prófessor í líffœrafrœdi við Háskóla
Islands.
hlotið hefur nafnið plastination (plöstun). Þessi aðferð
hefur valdið byltingu þar sem með henni er unnt að
útbúa lífræn sýni sem em þurr, lyktarlaus, varanleg
og oft með mjög eðlilegum lit og áferð.
AÐFERÐIN
Plöstim er fólgin í eftirfarandi meðferð sýnisins:
• herðingu (ftxation)
• afvötnun (dehydration)
• gegndrœping u (impregnation)
• verkun (curing)
Herða má sýnið með nánast hvaða herði (fixative)
sem er en venjulega er notað fonnalín eða Kaiserling
vökvi. Meðferðin eyðileggur alla efnalivata (enzyma)
vefjarins og kemur þannig í veg fyrir niðurbrot
(autolysis) hans. Einnig kemur hún í veg fyrir
mðurbrot (putrefaction) af völdum örvera. Jafnframt
binst herðirinn prótínum vefjarins og breytir þeim
þannig að sýnið harðnar en við það minnkar samdráttur
vefjarins á síðari stigum.
Afvötnun og um leið brottnám fitu úr vefnum er
nauðsynleg svo síðar verði unnt að koma plastefnum
inn í hann. Besta aðferðin til þessa er afvötnun í
aceton við - 25°C. Aceton dregur bæði vaUi og fitu úr
vefnum, en er auk þess leysiefm, sem flest plastefni
leysast auðveldlega upp í. Frostið kemur hins vegar
í veg fyrir að sýnið skreppi teljandi saman.
Gegndræping sýnisins ineð plastefnum er
mikilvægasta stigið íplösUin þess. Þegar sýnið kemur
af afvötnunarstiginu er aceton komið í stað vatns og
fitu í því. Sýnið er síðan sett í fljótandi plastlausn í
sérútbúið ílát, sem þolir lofttæmingu. Þar sem aceton
er rokgjamt kemur það auðveldlega út úr vefnum í
Iofttómi, en í stað þess sígur plastefnið inn í sýnið.
Þegar þetta stig meðferðariimar er fullkomnað er sýnið
orðið fullkomlega gegndrepa af plastlausninni.
Verkun er lokastigið. Þá er plastefmð látið stífna
LÆKNANEMINN 2 1993 46. árg.
17