Læknaneminn - 01.04.1996, Side 30

Arnar Geirsson
Um helming allra dauðsfalla á Vesturlöndum er
hægt að rekja til hjarta og æðasjúkdóma. Æðakölk-
un og afleiðingar hennar skipa stóran hluta af þess-
um sjúkdómum. Hugmyndir manna um mein-
myndun æðakölkunar hafa breyst mikið undanfar-
ið og nýlegar rannsóknir getið af sér nýjar tilgátur.
Æðakölkun er afleiðing flókins samspils blóðþátta,
truflaðs blóðflæðis og truflunar á gerð æðaveggja.
Vanstarfsemi æðaþelsins ásamt langvinnri bólgu er
grunnurinn í meinmyndunarferlinu. Meðfylgjandi
er virkjun æðaþelsfrumna og samsöfnun bólgu-
frumna, aukið gegndræpi æðaþels, fjölgun á slétt-
um vöðvafrumum og aukið utanfrumuefni, hrörn-
un með uppsöfnun á lípíðum og blóðsegamyndun
þar sem samsöfnun verður á blóðflögum og fíbríni.
Því hefur lengi verið haldið fram að þrengslin
sem fyrirferð æðakölkunar veldur í æðum sé aðal-
ástæðan fyrir einkennum frá hjarta. Nýlegar hug-
myndir snúast um vanstarfsemi æðaþelsins og
breyttri svörun æðaveggjarins við áreiti. Sérstaklega
beinist athyglin að rofl í æðakölkunarskellunni sem
veldur myndun á blóðsega og í framhaldi flæðis-
truflun, sem skýrt getur hraðversnandi einkenni
sem sjást við hvikula hjartaöng og hjartadrep.
VANSTARFSEMI ÆÐAÞELSINS
Æðaþelið skynjar breytingar á samsetningu og
flæði blóðs og svarar þeim breytingum með því að
losa efni sem stjórna vídd æða, vexti og þroska
frumna í æðaveggnum, hamla virkjun blóðflagna,
viðhalda jafnvæginu milli storkukerfis og sega-
leysandi kerfis og stýra uppsöfnun bólgufrumna í
Arnar er lœknanemi við Háskóla Islands.
Æðakölkun
- er gátan
leyst?
æðaveggnum. (1,2) Almenn truflun á þessum þátt-
um er kölluð vanstarfsemi æðaþelsins og er talin
vera miðlægur þáttur í meinmyndun æðakölkunar.
(3, 4, 5) Vanstarfsemi æðaþelsins sést noldtru áður
en vefrænar breytingar og klínísk einkenni koma
fram. (6) Vanstarfsemi æðaþelsins hefur verið tengd
við hækkun á kólesteróli þar sem orsakatengsl eru
talin vera við oxað LDL. Sýnt hefur verið fram á að
kólesteróllækkandi lyfjameðferð getur komið á
eðlilegri æðaþelsvirkni á ný. (7, 8) (Tafla 1).
Hægt er að leggja mat á vanstarfsemi æðaþelsins
með því að fylgjast með því hvernig æðar svara efn-
um eða áreitum sem valda annað hvort samdrætti
eða slökun æða. Areiðanlegasta aðferðin er inndæl-
ing á acetýlkólíni og fylgst er með svörun æðarinn-
ar með æðamyndatöku. Eðlileg svörun æða við
acetýikólíni er útvíklcun þar sem NO, sem æðaþel-
ið losar, veldur slökun á sléttum vöðvafrumum.
Sléttar vöðvafrumur svara acetýlkólíni beint með
samdrætti en áhrif NO frá æðaþelinu eru sterkari
þannig að heildaráhrifm eru slökun. Ef æðaþelið
starfar ekki eðlilega eða er ekki til staðar veldur
acetýlkólín samdrætti. (9) Til að komast hjá hjarta-
þræðingu hafa ýmsar aðrar aðferðir verið þróaðar
Tafla 1.
Afleiðingar vanstarfsemi æðaþelsins
Trufluð scjórnun á vídd æða
Aukin samloðun blóðflagna
Breytt jafnvægi storku- og segaleysandi kerfis
Aukin viðloðun hvítra blóðfrumna
Minnkuð framleiðsla vaxtarhemjandi efna
Aukin framleiðsla vaxtarhvetjandi efna
Uppsöfnun á lípíðum í æðaveggnum
LÆKNANEMINN
24
1. tbl. 1996, 49. árg.