Læknaneminn - 01.04.1996, Page 67

Breytingaskeið og hormómameðferð, seinni grein
estrógen í einhverju formi til að vinna gegn afleið-
ingum af minnkaðri framleiðslu þessa hormóns frá
eggjastokkum. Sterk hefð er fyrir því að nota s.k.
náttúruleg estrógen, annað hvort 17fl-estradíól eða
samtengd estrógen sem unnin eru úr sermi þung-
aðra hryssna. Af síðarnefnda forminu kernur heit-
ið á algengasta estrógensérlyfi í Bandaríkjunum,
Premarin (pregnant mare serum) en í Evrópu og
þar með á Islandi er eingöngu notað hreint 176-
estradíól. Munurinn á estrógenvirkni þessarra mis-
munandi forma er lítill, samtengd estrógen frásog-
ast eitthvað betur og því eru notaðir minni
skammtar við gjöf í töfluformi. Reyndar er til mun
kröftugra estrógenform, þ.e. hið afleidda etinýlestra-
díól sem notað er í öllum getnaðarvarnarpillum.
Af því þarf aðeins um 1/80-1/100 skammt miðað
við estradíól til að ná sömu áhrifum og það er ein-
nig mjög ódýrt í framleiðslu. Það hefur þó aldrei
náð fótfestu við meðferð á estrógenskorti á breyt-
ingaskeiði, sennilega vegna þess að það veldur
meiri hækkun á þríglýseríðum og e.t.v. meiri hættu
á bláæðablóðtappa en venjulegt estrógen. Greinar-
höfund býður þó í grun að þetta hafi ekki verið
rannsakað nægilega, með samanburðarrannsókn-
um á sambærilegum skömmtum. (4)
TESTÓSTERÓN
Fram á síðustu ár hefur takmarkaður gaumur ver-
ið gefinn að því hvernig breytingaskeiðið hefur
áhrif á kynlíf. Testósterón er nauðsynlegt til að við-
halda kynhvöt og eins og getið var um í fyrri grein
er talið að testósterónframleiðsla kvenna breytist
lítið fyrstu árin eftir tíðahvörf en minnkar þó að-
eins með tímanum. Sumar konur finna fyrir
minnkaðri kynlöngun á breytingaskeiði þó að ekki
sé það almennt. Þegar eggjastoldtar eru fjarlægðir
ber oft mun meira á þessu þar sem hluti testó-
sterónframleiðslu fer fram í þeim. Tvíblindar rann-
sóknir sýna að estrógengjöf eingöngu nægir ekki til
að bæta minnkaða kynhvöt, mun betri árangur
næst ef einnig er gefið testósterón í lágum skömmt-
um. Þetta er trúlega mjög vanrækt og falið vanda-
mál sem sést best á því að ekkert sérlyf er nú skráð
hér á landi fyrir þessa ábendingu.Testósterón/estró-
gen blöndu til gjafar í vöðva með 4-6 vikna verk-
unartíma og testósterónforðatöflur til ígræðslu
undir húð er þó hægt að fá sem undanþágulyf. (5)
HVENÆR Á AÐ HEFJA
MEÐFERÐ?
Fjöldi kvenna (allt að 30-40%) byrjar að finna
fyrir breytingaskeiðseinkennum þegar eftir fertugt
jafnvel þótt blæðingar séu ennþá reglulegar og
rannsóknir hafa sýnt að einkenni fara versnandi
fram að tíðahvörfum. Það er sjálfsagt að hefja töku
hormóna strax og einkenni eru orðin slæm, mælt
hefur verið með meðferð til reynslu í 3-6 mánuði
sem framlengja má í 1-2 ár til að byrja með. (6)
Að hefja meðferð við breytingaskeiðseinkennum
kvenna með estrógeni er einfalt, algjörar frábend-
ingar eru fáar, jafnvel svo að það sem áður var talið
frábending, eins og t.d. hætta á kransæðasjúkdóm-
um, er nú talið ábending fyrir estrógenmeðferð.
Einungis nýuppgötvað brjóstakrabbamein og leg-
bolskrabbamein eru ótvíræðar frábendingar gegn
estrógengjöf. Þegar konur hafa haft lifrarsjúk-
dóma, bláæðablóðtappa, sykursýki eða háþrýsting
þarf að gæta varúðar.
Við mat á því hvort estrógenmeðferð skuli beitt
liggja ábendingar oftast í augum uppi, þ.e. dæmi-
gerð breytingaskeiðseinkenni. Þó getur í stöku til-
vikum verið matsatriði hvort óþægindi séu svo
mikil að ástæða sé til að gefa estrógen og óvíst hvort
ávinningur verði mikill en yfirleitt er eingöngu að
styðjast við sögu konu og lýsingu á líðan. Læknis-
skoðun leiðir stundum í ljós hvort um estró-
genskort sé að ræða sem helst lýsir sér í þunnri
slímhúð leggangna, meiri slappleika í bandvef
grindarbotns, minna legi o.fl. Þegar til álita kemur
að gefa estrógen í langan tíma, til að fyrirbyggja
langtímaafleiðingar estrógenskorts, er við fátt ör-
uggt að styðjast nema vitneskju um beinþynningu
eða hjartasjúkdóma í ættinni. Engin góð mælitæki
eru nothæf til að velja einstaklinga til fyrirbyggj-
andi estrógenmeðferðar. Beinþéttnimælingar hafa
orðið nákvæmari á síðari árum en aðeins með því
LÆKNANEMINN
59
1. tbl. 1996, 49. árg.