Læknaneminn - 01.04.1996, Blaðsíða 84

Eftirvirkni sýklalyfja
Margrét Valdimarsdóttir
INNGANGUR
Gullöld sýklalyfjanna er á enda! Aður íyrr virtist
alltaf hafa verið hægt að finna ný og öflugari sýkla-
lyf þegar bakteríur mynduðu sýklalyfjaónæmi. Nú
horfir málið öðruvísi við og því beinist athyglin í sí-
auknum mæli að betri notkun lyfjanna sem þegar
eru fyrir hendi. Við val og skömmtun sýklalyfja eru
notaðar ýmsar aðferðir. Gerð eru næmis- og serum-
þynningarpróf og lágmarksheftistyrkur (MIC) og
drápsstyrkur (MBC) lyfsins ákvarðaðir. Ef til vill
mun mæling á eftirvirkni sýklalyfja einnig nýtast
við stýringu sýklalyfjagjafar.
Þannig var að árið 1944 tók írskur vísindamaður
að nafni Bigger eftir því að stafyló- og streptó-
kokkabakteríur í tilraunaglasi sem fengið höfðu
stuttvarandi meðhöndlun með pensillíni fjölguðu
sér ekki strax eftir að lyfið var fjarlægt (1). Það virt-
ist sem áhrif pensillínsins héldu áfram þó að það
væri horfið úr ætinu. Þessi „framlengdu" áhrif hafa
verið nefnd eftirvirkni eða eftirverkun sýklalyfja
(postantibiotic effect, PAE). Nokkrum árum síðar
sannreyndu aðrir tilvist eftirvirkni pensillíns gegn
stafyló- og streptókokkum bæði í lífverum (in vivó)
og í tilraunaglösum {in vitro) (2). Frá 1970 hafa æ
fleiri sýklar og sýklalyf verið rannsökuð með tilliti
til þessa.
Þegar veruleg eftirvirkni er til staðar, bendir
margt til að skammta megi sýklalyfið sjaldnar en
nú er gert. Með færri skömmtum dregur úr kostn-
aði auk þess sem ýmsar aukaverkanir af völdum
lyfjanna minnka, svo sem eituráhrif á nýru (16).
Sem stendur eru notaðir sömu skammtar og
skammtabil þegar lyf eru gefin í samsetningum og
þegar þau eru gefin ein sér. Ef lyfin hafa eftirvirkni
má hugsanlega ná sama árangri við samsetta lyfja-
meðferð með minni skömmtum og lengri
skammtabilum en notuð eru í dag.
Margrét er lœknir á Landspítalanum
SKILGREINING
Eftirvirkni sýklalyfja er skilgreind sem framhald
lyfjaáhrifa eftir að lyf er horfið frá sýkingarstað (3).
Með öðrum orðum þá fjölga bakteríurnar sér ekki
strax þó að sýklalyfið sé fjarlægt. Á mynd 1 er sýnd
einfölduð mynd af því hvernig eftirvirkni sést in
vitro. Á lárétta ásnum er tími og á þeim lóðrétta
fjöldi baktería, en línurnar tákna vaxtarferla bakter-
íustofns í tilraunaglasi. Hluti bakteríanna er með-
höndlaður með sýklalyfi. Eftir tiltekinn tíma er lyf-
ið fjarlægt. Bakteríulausnin er síðan höfð í hita-
skáp. Nú má búast við að báðir hópar bakteríanna
vaxi með sama hraða þar sem ekki er sýklalyf í
ætinu hvorugs hópsins. En meðhöndluðu bakter-
íurnar taka ekki við sér strax heldur líður ákveðinn
tími þar til þær fara að fjölga sér eðlilega. Tíminn
sem líður kallast eftirvirkni sýklalyfsins (gegn þess-
ari ákveðnu bakteríu.)
Þegar eftirvirkni er metin með líftalningu (sjá
síðar) má nota eftirfarandi jöfnu til að reikna eftir-
virkni: PAE = T — C (jafna 1), þar sem PAE er eft-
irvirkni, T er tíminn sem það tekur sýkilinn sem
féldc sýklalyfjameðferð að vaxa um 1 log CFU/ml
(eða fjölga sér tífalt), en C tíminn sem tók viðmið-
unarsýkil að vaxa jafn mikið.
LÆKNANEMINN
74
1. tbl. 1996, 49. árg.