Læknaneminn - 01.04.1996, Síða 86

Eftirvirkni sýklalyfja
kenning er sú að eftirvirknin sé sá tími sem bakter-
íuna tekur að mynda ný penisillín bindiprótein.
Hinsvegar sé seinkun á losun lyfsins frá ribósómum
líkleg skýring fyrir þau lyf sem bindast ríbósómum
afturkræft. Amínoglýkósíð bindast ribósómum
óafturkræft og gæti eftirvirkni af þeirra völdum því
verið sá tími sem fer í að mynda nýjar sameindir í
stað þeirra sem skemmst hafa af völdum lyfsins (7).
MÆLIAÐFERÐIR
In vitro
1) Líftalning baktería er hin hefðbundna aðferð.
Sýklalyf er látið verka á bakteríur í tilraunaglösum
í ákveðinn tíma og lyfið síðan fjarlægt með þynn-
ingu, síun, 6-lactamasa eða annarri aðferð. Efdr að
búið er að fjarlægja lyfið eru glösin sett í hitaskáp
og sýnum sáð reglulega á agarskálar til að fylgjast
með vexti bakteríanna. Að lokum er fjöldi bakter-
íuþyrpinga (CFU) talinn og eftirvirkni reiknuð út
samkvæmt jöfnu 1. Annað afbrigði þessarar aðferð-
ar er að dreifa bakteríunum á hálfgegndræpa
himnu og leggja á agar sem inniheldur sýklalyf. Að
ákveðnum tíma liðnum er lyfið fjarlægt með því að
færa himnuna yfir á hreinan agar þannig að lyfið sí-
ist frá himnunni yfir á agarinn. Bakteríusýni er tek-
ið reglulega á sama hátt og áður (7). Gallinn við líf-
talningu er sá að aðferðin er tíma- og vinnufrek og
því kostnaðarsöm.
Aðrar aðferðir meta vöxt baktería á annan hátt.
Þar má nefna: 2) Vélvæddar aðferðir. Raffræðileg-
ar-, impedance- og ljósgleypniaðferðir hafa verið
notaðar til að mæla eftirvirkni. Einnig hefur CO2
mæling í BACTEC® blóðræktunartæki verið reynd
og gefur hún góða samsvörun við líftalningu (10).
3) Lífefnafræðilegar aðferðir. Mæling á innan-
frumu ATP hefur verið notuð til að meta efdr-
virkni og hefur góð samsvörun við líftalningu feng-
ist í sumum tilfellum en lengd eftirvirkninnar er oft
ofmetin miðað við líftalningu. 4) Útlitsbrevtingar.
Með því að nota fasasmásjá má sjá þráðmyndun
vissra baktería við sýklalyfjagjöf og meta hversu
langan tíma það tekur að ná aftur eðlilegu útliti eft-
ir fjarlægingu sýklalyfsins (4).
In vivo
Noklcur líkön hafa verið þróuð til að meta eftir-
virkni í spendýrum.
1) Músalærislíkan. Sýkli er sprautað í læri mús-
anna og sýklalyf síðan gefið undir húð. Eftir tiltek-
inn tíma er ræktað úr músalærunum og eftirvirkni
metin (11). Þegar líkanið er notað til að mæla eft-
irvirkni eru mýsnar yfirleitt hafðar ónæmisbældar
(neutropeniskar) þannig að hægt sé að fylgjast með
samspili bakteríu og lyfja án mikillar íhlutunar
ónæmiskerfisins. 2) Sýktir bómullarþræðir í músum.
Sýktum bómullarþráðum er komið fyrir undir húð
músa og þeir fjarlægðir eftir mislangan meðhöndl-
unartíma. I þessu líkani er það kostur að hægt er að
áætla bæði eftirvirkni og styrk sýklalyfs á sýkingar-
stað samtímis (12). 3) Hiartaþelsbólga í rottum og
4) heilahimnubólga í kanínum hafa verið notuð til
að mæla eftirvirkni, en vegna þess að dýrin eru ekki
ónæmisbæld er erfitt að fá fram sýkingu nema
stofninn sé því meinvirkari. 5) Sýkt vefiabúr í kan-
ínum, Bakteríum er komið fyrir í málmbúrum
undir húð kanína og sýklalyf gefið. Að ákveðnum
tíma liðnum er vökvinn dreginn úr búrunum og
lyfið fjarlægt t.d. með 6-Iactamasa. Bakteríuvökv-
inn er svo settur í samskonar búr í annarri kanínu
og ómeðhöndluðum bakteríum komið fyrir í sömu
kanínu til viðmiðunar og ræktað úr búrunum (7).
Oll líkönin sem nefnd hafa verið má nota til að
Tafla 2. Eftirvirkni (klst) in vivo fyrir ýmsar bakter-
íutegundir og lyf, mælt í músalærislíkaninu.
*= ekki gert
LÆKNANEMINN
76
1. tbl. 1996, 49. árg.