Læknaneminn - 01.04.1996, Side 113

Útlimaáverkar
4) Trimalleolar brot (bimalleolar og brot á aftur-
kanti sköflungs), stundum samfara liðhlaupi
afturávið í ökklaliðnum.
Brotin verða til þannig að fóturinn fylgir undir-
laginu en fótleggurinn hreyfist í gagnstæða átt.
Þannig fer hreyfimynstrið útfyrir það sem liðurinn
leyfir með tognun eða brot sem afleiðingu. Okkla-
brotum hefur fjölgað talsvert síðustu áratugi vegna
aukins nýgengis brota hjá eldra fólki þar sem brot-
in verða oftast vegna beinþynningar.
Vegna mismunandi eðlis ökklabrota getur val á
réttri meðferð stundum verið flókið. Sum brot
verður að skera og sjúklingur má ekki stíga í svo
vikum skiptir en önnur má meðhöndla í gipsi, jafn-
vel með fullu álagi frá byrjun. Afgerandi um val á
meðferð er hversu stöðugt brotið er. Óstöðug brot
verður að festa eftir opna réttingu. Almennt gildir
að öll brot í malleolus medialis, bi- og trimalleolar
brot ásamt liðhlaupsbrotum eru óstöðug og eiga að
fara í aðgerð. Vandamálið eru brot í malleolus
lateralis eingöngu. Ymis floldtunarkerfi eru í gangi til
að auka skilning á eðli áverkans og ákvarða meðferð.
Kerfi Lauge-Hansen er nákvæmast og nauðsyn-
legt öllum beinbrotalæknum að kunna. Hinsvegar
er kerfið óþarflega flókið fyrir almenna lækna og
læknanema. Flokkunarkerfi Danis og Weber er
hinsvegar mun einfaldara í notkun þegar velja á úr
sjúklinga sem eiga að gangast undir skurðaðgerð
(sjá Læknanemann 3. tölublað, júní 1972).
Samkvæmt þeirri flokkun er brotunum skipt nið-
ur í eftirfarandi floklta (Mynd 31):
1. Brotlínan í malleolus lateralis er fyrir neðan lið-
flötinn á sköflungi. Trefjatengslin (syndesmosa)
eru heil og hliðlæga tilfærslan á fjarlæga beinbit-
anum sjaldnast meiri en 2-3 mm, brotið er
stöðugt og því er ekki þörf á aðgerð.
Göngugips í 6 vikur dugar sem meðferð.
2. Brotlínan liggur á ská í hæð við trefjatengslin.
Hér er veruleg hætta á trefjatengslaáverka
(u.þ.b. 50%). Ef sjúklingurinn hefur eymsli
eða blæðingu í lig. deltoideum á malleolus
medialis, verður að dæma ökklann óstöðugan
og ráðgera aðgerð. Sé hvorki eymsli né bólga
Mynd 28 Mynd 29
Mynd 30
miðlægt er brotið að öllum líkindum stöðugt.
3. Brotlínan er fyrir ofan trefjatengslin. í slíkum
tilfellum eru trefjatengslin ævinlega sködduð og
á að festa slík brot eftir opna réttingu. Einnig
verður að festa trefjatengslin þar til þau eru gróin.
Óstöðug brot verður að festa og yfirleitt er einnig
þörf á gipsumbúðum í 6-8 vikur. Eldei er leyfilegt
að stíga í brotna fótinn fyrr en brotið er gróið.
Stöðug brot í malleolus lateralis þar sem hliðlæga
tilfærslan er minni en 3-4 mm og engin merki
áverka miðlægt á að gipsa. Setjið uppskorið gips-
stígvél og látið sjúkling eleki stíga í fótinn fyrr en
búið er að skipta því út fyrir göngugips eftir 10-14
daga. Samanlagður gipstími er 6 vikur. Eftir gips-
skipti er rétt að athuga með röntgenrannsókn hvort
brotið hafi færst úr skorðum.
Ekki er þörf frekari röntgen-
rannsókna t.d. til að athuga gró-
anda við gipstöku. Brotlínan
hverfur ekki fyrr en löngu eftir
að brotið er gróið samkvæmt
læknisskoðun.
ÖKKLATOGNANIR
Fáir áverkar hafa verið jafn-
rækilega ofmeðhöndlaðir og lið-
bandatognanir í ökklalið. Sterk
vísindaleg rök hníga í þá átt að
þessir áverkar séu góðkynja og
þarfnist aldrei bráðrar skurð-
meðferðar. Þá hlutfallslega fáu
óstöðugu ökkla sem reka á fjör-
ur okkar seinna er hægt að með-
Mynd 31
LÆKNANEMINN
103 1. tbl. 1996, 49. árg.