Mímir - 01.06.1996, Blaðsíða 51

Þröstur Geir Árnason
Um hvað ortu hirðskáldin?
— lítil samantekt —
í tengslum við þá ríku
hefð germanskra
þjóða, að yrkja lof-
kvæði til höfðingja
sinna, varð til nýtt
kveðskaparform í
Noregi á 9. öld, eða
jafnvel fyrr. Form
þetta var frábrugðið
formi hinna ger-
mönsku hetjukvæða á
þann hátt að vísuorð
urðu lengri; rími var
bætt inn í sem stílbragði; sérstök skáldskaparorð
komu í stað hversdagslegra nafna, svo og ýmis
heiti og kenningar með skírskotunum til goð- og
hetjusagna; orðaröðinni var breytt þannig að
tveimur eða þremur setningum er hrært saman
innan hverrar vísu. Úr þessu urðu svo til hinir
ýmsu hættir innan þessa nýja forms.
Um upprunann eru til ýmsar kenningar. Fræg-
astar eru þær að um hafi verið að ræða írsk áhrif;
eða þá að einn maður hafi tekið sig til og hreinlega
smíðað stílinn af eigin rammleik. Þá er í því sam-
hengi oftast nefnt nafn Braga Boddasonar er uppi
var á 9. öld og hafi með stíl þessum ætlað að líkja
eftir því sem var að gerast í myndlist þess tíma,
sem einkenndist af miklu formskrauti, jafnvel of-
hlæði. Stíllinn var vissulega skrautlegur, ef svo má
segja, kenningar flóknar og orðaröð oft torskilin.
Þetta gerði það að verkum að menn sem kveðskap
þennan ætluðu að skilja, hvað þá yrkja, urðu að
vera nokkuð vel að sér í fræðum hans, þannig
kallaði formið á nokkurn lærdóm og þjálfun. Sem
sagt hlutir sem aðeins fólk af heldra kyni átti kost
á að öðlast. Þessi nýi stíll varð þá að einskonar
æðri stétta skáldskaparformi sem konungar, fyrir-
menn og svo náttúrulega þeir sem ætluðu að verða
skáld urðu að leggja stund á allt frá blautu barns-
beini, til að þekkja til hlítar.
Það gefur auga leið að listsköpun af þessari gerð
sem hér er til umræðu var öll í höndum Norð-
manna í fyrstu, en það er strax á 10. öld sem
íslendingar fara að láta að sér kveða og undir lok
aldarinnar eru þeir komnir í einokunarstöðu með-
al hirðskálda Noregskonunga. Konungum þar í
landi var auðvitað í mun að hróður þeirra væri
borinn út um lönd í glæstum búningi dróttkvæða-
stílsins. Hlutverk skáldsins var þá á þá leið að
skemmta hirðinni með lofi um hana, sjálft sig og
náttúrulega konunginn.
Hefðin til íslands
í fyrstu voru það norsk skáld sem hlutu þann
starfa að vera hirðskáld hjá norrænum konungum
en strax á seinni hluta 10. aldar fara íslenskir orðs-
ins listamenn að láta til sín taka í hirðkveðskap á
Norðurlöndum. Af lítt skýrðum ástæðum falla
hinir norsku upphafsmenn stílsins í skuggann af
íslenskum nýliðum íþróttarinnar og undir lok ald-
arinnar eru þeir allt að því orðnir einráðir á mark-
aðnum. Að mati Jónasar Kristjánssonar hefur Ey-
vindur skáldaspillir verið síðastur norskra til að
yrkja höfðingjakvæði sem kunnugt er.1 Að svo
komnu fluttust ungir hæfileikamenn til megin-
landsins frá íslandi til að freista gæfunnar meðal
konunga; á ferðum þeirra, í stríði sem við veislu-
höld. Dróttkvæðin urðu að einskonar „þjóðar-
íþrótt og útflutningsatvinnugrein“2 sem Islending-
ar hlutu frægð og vegsemd fyrir á blómaskeiði
þessa listforms.
Egill Skallagrímsson mun hafa verið fyrstur til
að öðlast virðingu meðal konunga en hann er sá
maður sem rnestri leikni er sagður hafa náð í
þessari list og mestu þrekvirki hins dróttkvæða
kveðskapar liggja eftir hann. Egill var hinn sanni
víkingur sem ferðaðist vítt og breytt, yrkjandi
kvæði fyrir og um konunga eins og þá Aðalstein
Englakonung og Eirík blóðöx. Egill, sem var uppi
49