Mímir - 01.06.1996, Page 83

lund inní ódauðlegan kveðskap . Þannig áttu hirð-
skáldin að tryggja arfsögnina. Þau tóku við hlut-
verki söngskáldanna í sagnakvæðum Hómers.
Forn hetjuskáldskapur íslenzkur minnir þannig
mjög á skáldskap hómerskvæða, t.a.m. söngva
Demodókusar í Odysseifskviðu, en þar segir
m.a.: „... en þeim óförum hafa guðirnir valdið,
og látið mönnum það tjón að hendi bera, svo slíkt
gæti orðið að yrkisefni fyrir ókomna menn“, eins-
og Alkinóus kemst að orði við Odysseif undir lok
8. þáttar kviðunnar.
Það er þannig enginn leyndardómur hvar rætur
íslendinga sagna liggja. Og af þessum rótum vex
enn mikill skáldskapur.
6.
Það er í andörlög sín sem íslenzka þjóðin, fátæk,
forsmáð og fámenn, sótti það stolt og þá reisn sem
hún taldi sér sæma og þessi örlög birtust henni í
fornum sagnaskáldskap þar sem hún leitaði sér
skjóls í grimmri og veðrasamri veröld. Þar voru
hetjur hennar sem minntu á fyrirheitin miklu og
þær bjuggu ekki í neinum torfkofum, heldur leit-
uðu sér frægðar og frama með konungum. Og það
var í list hetjunnar, skáldskapnum, fremur en
vopnaburði og vígaferlum sem orðstír hennar
lifði. Þeir sem gátu tryggt frægð konunga, og þar
með ódauðlegan orðstír sjálfra sín, voru sú fyrir-
mynd sem íslendingar tóku ástfóstri við öðrum
fremur. í þeim upplifði fólkið þau eftirsóknar-
verðu verðmæti sem mölur og ryð fá ekki grand-
að. List andörlaganna einsog hún birtist í Egils
sögu, þegar skáldhetjan yrkir jafnvel frá sér þung-
bærustu sorg sína, var það vinarhús sem fátæk
þjóð gat leitað til á hverju sem gekk. Þar gat hún
upplifað þau verðmæti sem voru henni í blóð bor-
in þrátt fyrir allt. Og þannig gat hún varðveitt arf
sinn sem var öllu öðru dýrmætari og minnt á sig
einsog stolt hennar og saga stóðu til.
7.
Mér er til efs að ljóðið gegni lengur neinu sérstöku
hlutverki einsog áðurfyr. Við lifum ekki á ljóð-
rænum tímum ef svo mætti segja. Við erum fædd
inní plast. Og umbúðirnar um líf okkar eru úr
gerviefni. Fyrr á öldum nærðist fólk á goðsöguleg-
um dæmisögum einsog við sjáum í hómerskviðum
og biblíunni og ljóðlistin var í órofatengslum við
þessa klassísku menningu sem birtist svo með sér-
stæðum hætti í eddukvæðum og dróttkvæðum vís-
um og konungakvæðum síðar. Konungakvæða-
hefðin átti sér ekki sízt rætur í þeirri áráttu að
konungar vildu láta mæra sig og í skáldskap átti
nafn þeirra og orðstír að lifa. Við sjáum þetta
einnig í hómerskviðum þar sem hetjurnar vildu
láta syngja um sig í kvæðum og takmark þeirra var
ekki sízt að eignast nafn einsog fyrr getur, en þessi
árátta var ein helzta hvötin að íslenzkum miðalda-
kvæðum þar sem konungarnir voru dýrkaðir, þótt
ekki væri það með sama hætti og hómershetjur
sem urðu helzt að vera guðlegar verur, eða að
minnsta kosti af guðlegu ætterni. í kristinni menn-
ingu var slík dýrkun einungis ætluð frelsaranum
og fjölskyldu hans og svo helztu dýrlingum. En
yngstu konungakvæðin studdust ekki síður en
annar miðaldakveðskapur við goðsöguleg heiti og
kenningar sem voru merkingarlaus ef menn skildu
ekki goðsagnir ásatrúarmanna. Arfleifð þeirra
hefur því lifað góðu lífi langt fram yfir kristnitöku
einsog kristinn skáldskapur ber vott um, ef að er
gætt. En þó má ætla að almenningur hafi verið
vaxinn frá öllum slíkum vísunum þegar Islendinga
sögur voru skrifaðar á 13. öld. En það leiftrar samt
enn á þessi vörðubrot í skáldskap og vísunum sem
lærðir rithöfundar kunna auðvitað skil á eitthvað
fram eftir miðöldum. En þá mætti spyrja, voru
þessi skáldverk ekki skrifuð fyrir almenning?
Voru þetta einhverjar lærðra manna þrautir?
Sjálfur hygg ég að þessar fornu skáldsögur hafi
verið ætlaðar leikum jafnt sem lærðum, rétt eins
og Innansveitarkronika. En það er augljóst mál að
lesendur, óvanir táknlegum skáldskap, geta notið
hennar ágætlega þótt þeim detti aldrei í hug að
hún sé allegoría, eða táknsaga um það almættis-
verk, að guð byggði kirkju í Mosfellsdal. Og mér
er til efs að Halldór Laxness hafi ætlað henni
annað hlutverk en það sem var honum takmark og
leiðarljós í skáldverkum — að segja sögu eins vel
og honum var frekast unnt. í samtölum okkar
lagði hann enga áherzlu á táknlegt ætlunarverk
Innansveitarkroniku, sagði þvert á móti að bók-
menntafræðingar og gagnrýnendur væru alltaf að
lesa út úr verkum sínum það sem þar stæði ekki.
Það er svo annað mál að hver og einn hefur leyfi til
að lesa út úr textanum það sem honum sýnist.
En Kronikan fjallar fyrst og síðast um mannlífið
í Mosfellsdal og innansveitarsagnir sem skáldið
hlaut í arf; fjallræðufólk og hversdagshetjur.
81