Mímir - 01.06.1996, Blaðsíða 75

af indóevrópsku rótinni *dreu- sem merkir hlaupa
eða trítla.32
Þessum skýringum hafnar Wilbur.33 Hann
bendir á að bæði Sievers annars vegar og Falk og
Torp hins vegar, sem komu fram með skýringarn-
ar tvær hér að ofan, eigi í erfiðleikum með að sýna
fram á þróun merkingarinnar frá upphaflegu rót-
inni og vegna þess sé erfitt að leiða nógu sterk rök
að því að samlögun hafi getað farið fram í sam-
hljóðaklösunum -ðl, hjá Sievers, en -zl, hjá Falk
og Torp. Sjálfur telur Wilbur að frummerking
orðsins sé verknaðurinn að snúa, þ.e. tröllið er
svikul vera sem snýr hlutum á hvolf fyrir and-
stæðingi sínum. Þessu til stuðnings bendir hann á
tengsl trölla við galdur. E. Elqvist hafði áður
gengið út frá sömu grunnmerkingu og Wilbur en
hafði farið nokkuð aðra leið í því að túlka uppruna
hennar. Hann taldi að snúningurinn vísaði til
þjóðtrúar á glóandi vígahnetti sem er náttúrufyrir-
bæri er myndast í þrumuveðri. Tröllin tækju á sig
mynd eldhnattar til að flýja reiði þrumuguðsins.34
Erfitt er að greina hvað réttast er í þessu máli.
Merkingarskýring Wilburs er að mínu mati sann-
færandi miðað við þá mynd sem við höfum af
notkun orðsins í Islendingasögum, fornaldarsög-
um og í þjóðsögum síðari tíma. Hins vegar tel ég
að hægt sé að gera betri grein fyrir merkingarþró-
un indóevrópsku sagnarinnar *dreu- sem Wilbur
taldi vera veika hlekkinn í skýringum Sievers,
Falks og Torps. Sögnin *dreu- merkir að hlaupa
eða trítla. Ekki er laust við að tihugsunin um
trítlandi tröll kalli bros fram á varir og fái mann til
að efast um gildi þessara fræða en ef litið er á þau
orð sem hafa þróast frá rótinni í germönskum
tungumálum kemur annað í ljós.
Sænsk máll.: trysa = ganga hart fram, æða
frísneska: truseln = reika, hrasa, skögra
þýsk máll.: triiseln = velta35
norsk máll.: trosa, trysja = að æða um36
Öll vísa orðin til göngulags. Norrænu orðin fela
í sér hraðan og ofsafenginn gang. Þetta er ekki
erfitt að sjá fyrir sér. Með hliðsjón af stærð og
burðum tröllanna er hraður gangur og hlaup í
fullu samræmi við þá mynd sem dregin er af þeim í
þjóðsögunni. Það væri þá af bægslagangi og stór-
karlalegum hreyfingum sem þau hlytu nafn sitt, á
sama hátt og finnski aldinborrinn. En þessar teng-
ingar bæta ekki miklu við þekkingu okkar á eðli
trölla. Lítum á þýsku sagnirnar tvær.
Norrænu sagnirnar vísa á hraðan og ofsafenginn
gang en merking þýsku sagnanna snýr nánast að
andstæðunni. Þær vísa á erfiðleika við gang.
Hugsanlegt væri að grípa til svipaðra skýringa og
við norrænu sagnirnar og segja, að þar sem hraður
gangur og ofsafenginn getur leitt af sér bægsla-
gang þá geti ráf, skjögur og fall einnig vísað til
þess. Þessi skýring liggur marflöt á yfirborði og
leiðir okkur á sama stað og merking norrænu
sagnanna, þ.e. að tröll séu stórvaxnar verur sem
gefi frá sér hávaða. Fróðlegri skýringu er aftur á
móti að finna í skrifum franska mannfræðingsins
Lévi-Strauss37 sem í senn getur varpað nýju ljósi á
merkinguna og á uppruna trölla. Vísbendinguna
er að finna í formgerðargreiningu hans á grísku
goðsögninni um Ödipus.
Lévi-Strauss telur að í goðsögunni séu fólgin
ákveðin svör við vandamálum sem spretta af
mannlegu samfélagi.38 Ödipusarsögnin glímir t.d.
við að samræma sköpunarsögu Grikkja. I henni
kemur fram að fyrsti maðurinn hafi vaxið úr jörðu
eins og planta sem greinilega stangast á við raun-
veruleikann þar sem nýr einstaklingur verður til
við kynmök karls og konu. Við þessu vandamáli
gefur goðsögnin ákveðið svar sem ekki er að finna
í yfirborðsgerð textans.
Lévi-Strauss endursegir atburðarás sagnanna í
jafn fáum setningum og unnt er en að því loknu
73