Mímir - 01.06.1996, Page 60

verþr melt.“21 í öðru lagi er Hreiðar sagður
ómállatur og ekki orðvar sem bendir til þess að
hann hafi litla stjórn á sjálfum sér.
Hreiðar gerist hirðmaður konungs og fer litlum
sögum af vistinni nema hvað þess er getið að öllu
jafnan fylgi honum hlátur. Hann virðist komast
upp með að haga sér eftir eigin höfði og þegar
Magnús vill ekki taka hann með sér til sáttafundar
við Harald konung þá segir Hreiðar að hann muni
fara hvort sem konungur leyfi eður ei. Magnús
leyfir honum því að fara með sér en á leiðinni
springur hestur Hreiðars af mæði. Þá grípur
Hreiðar til fráleika síns og hleypur af sér margan
hestinn. Á sáttafundinum reiðist Hreiðar í fyrsta
skipti og drepur nokkra hirðmenn Haraldar sem
henda að honum gaman úr hófi fram. Þetta leiðir
til þess að Haraldur vill hann feigan og kemur
Magnús honum því fyrir hjá lendum manni. Þar
smíðar Hreiðar svín úr silfri og gulli. Þegar síðan
Haraldur kemur að leita Hreiðars þá gefur hann
konungi gripinn enda vísar svínið til föður Harald-
ar sem nefndur var Sigurður sýr. En þegar Har-
aldur skoðar gripinn betur sér hann að þetta er
gylta og áttar sig á að Hreiðar hefur haft hann að
háði og spotti.
Hreiðar leikur þannig fíflshlutverkið til enda,
þótt það geti kostað hann lífið. Þegar hann undir
lok sögunnar kveður allundarlegt kvæði fyrir
Magnús er hann enn að skáka í skjóli fíflskunnar
því samkvæmt öðrum konungasögum er ekki
sama hvað er kveðið fyrir konung. Fíflið kemst
upp með ýmislegt sem öðrum leyfist ekki.
Hvernig túlka á lokaorð sögunnar er umdeilan-
legt. Þar segir að eftir því sem liðið hafi á ævi
Hreiðars hafi hann bætt ráð sitt og hætt þeim
kynjalátum sem hann hafði í frammi fyrri hluta
ævinnar. Við getum túlkað þetta á þann veg að
Hreiðar hafi gert sér upp alla fíflskuna, leikið
fífl.22 En eins og kemur fram í orðum Willefords
hér að framan þá skiptir ekki svo ýkja miklu hvort
fíflskan er leikin eða meðfædd, hvort heldur sem
er geta menn gegnt starfi hirðfíflsins og það er
einmitt það sem Hreiðar gerir. Hann dvelst við
hirð Magnúsar konungs vegna þess að konungur
hefur gaman af fíflsku hans.
Sneglu-Halli
Sneglu-Halli er nokkuð frábrugðinn Hreiðari.
Frásögnina af Halla, „Sneglu-Halla þátt“, er að
finna í sömu þremur ritum og þá af Hreiðari. Auk
þess er nokkru lengri gerð og að mörgu leyti ólík í
Flateyjarbók, handriti frá 14. öld. í Flateyjarbók
segir:
Saa madr tok sier far med honum er Halli
hiet. og var kalladr Snæglu-halli. hann var
skalld gott og ordgreppr mikill. Halli var haar
madr og halslangr herdilitill og handsidr og
liotlimadr. hann var ættadr vr Fliotum.23
Lýsingin er af afmynduðum manni sem stingur í
stúf við aðra í útliti. Halli er þannig afkári líkt og
Hreiðar og mörg önnur fífl bókmenntanna ef
marka má skilgreiningarnar hér að framan. Auk
þess er Halli orðgreppur mikill sem kemur glögg-
lega fram í því að hann svarar konungi ætíð fullum
hálsi. En fíflska Halla er á annan veg en Hreiðars.
Hirðmenn Haralds konungs hæðast ekki að þess-
um orðháki því að hann kann að svara fyrir sig.
Hann er heldur ekki eins hláturmildur og Hreiðar
en sameiginlegt á hann með Hreiðari að hverjum
manni líkar vel til hans. Reyndar leynist sannkall-
að fífl í frásögninni af Halla sem er dvergurinn
Túti og nærvera hans dregur heldur úr þeirri fífls-
mynd sem dregin er upp af Halla.
Rökin fyrir því að líta á Halla sem fífl eru ber-
sögli hans og matgræðgi en ekki hvað síst hvernig
hann kemst upp með að brjóta þau boð og bönn
sem ríkja við hirðina. Hann étur áfram eftir að
konungur hefur slitið borðhaldi og stelst meira að
segja til að fá sér graut milli mála. Með þessu
hátterni sínu vekur hann reiði konungs en kemst
upp með það enda hefur lesandinn á tilfinning-
unni að konungur hafi fremur gaman af Halla.
Sjaldan fær Halli þó konung til að hlæja og þess
vegna er rétt að skoða persónu Halla með skyld-
menni fíflsins í huga, bragðarefinn.24
H. R. Ellis Davidson hefur fjallað um nokkra
bragðarefi norrænna fornbókmennta og hvernig
þeir tengjast fíflinu.25 Sérstaklega tekur hún fyrir
Loka Laufeyjarson og Amleth hans Saxo. David-
son telur reyndar að til séu að minnsta kosti þrjár
gerðir bragðarefa í þessum bókmenntum. Hún
tekur Óðin sem dæmi um bragðarefinn sem spilar
með og blekkir þá sem treysta honum. Loki er að
mati hennar dæmigerðari bragðarefur en Óðinn,
kómísk hetja sem lendir í ævintýrum, oft erótísk-
um, sem eru í senn hlægileg og alvarleg. Þriðja
gerð bragðarefsins er síðan Amleth sem leikur
fíflið til fullnustu á meðan hann undirbýr hefnd
sína. Niðurstaða Davidsons er sú að fíflið og
bragðarefurinn séu tengdir órofaböndum.
í ljósi þessa er vert að gefa gaum að athöfnum
58