Mímir - 01.06.1996, Síða 54

Mér þóttu háar og brattar klettahlíðar hlæja um
allan Noreg meðan Ólafur lifði, fyrrum sást ég á
skipum; nú þykir mér hlíðir miku óblíðari síðan;
minn harmur er sá; ég hlaut alla hylli konungs.7
Bersöglivísur eru hvað merkastar af verkum
Sighvats. Kvæðið er ort til að telja um fyrir ungum
Magnúsi lagabæti er hann hugði á hefndir eftir
föður sinn Hákon. Kristið hugarfar virðist skína í
gegn í kvæðinu þar sem Sighvatur varar konung
við ofríki og leggur áherslu á jafnan rétt allra
þegna. Hann minnist hollustu sinnar við föður
Magnúsar jafnframt því að láta í Ijós vilja sinn til
að vera hjá Magnúsi, en segja skal það sem segja
verður. Sighvatur var ekki síðri fyrirmynd annarra
yngri skálda en Hallfreður vandræðaskáld og er
þeim báðum að þakka að dróttkvæðin lognuðust
ekki út af strax við kristnitöku. Ferill Sighvats var
glæstur þar ytra og nokkrir fylgdu hans fordæmi;
menn eins og Arnór jarlaskáld, Þjóðólfur Arnórs-
son og Markús Skeggjason, en nánar verður kom-
ið að Sighvati í umfjöllun um ferðavísur hér á
eftir.
Arnór jarlaskáld fékk nafn sitt af því að yrkja
um þá Orkneyjajarla: Rögnvald Brúsason og
Þorfinn Sigurðarson. Einnig orti Arnór um Magn-
ús góða og Harald harðráða. Hrynhenda er merk-
ust verka Arnórs og mun hún vera um Magnús.
Kvæðið er ort undir hrynhendum hætti en „með
því að yrkja konungi lofkvæði undir þessum hætti
stígur Arnór nýtt skref í endurnýjun dróttkvæða-
gerðarinnar og aðlögun að breyttri menningu í
kjölfar kristnitöku."8 Skáldið er meðvitað um
mátt kvæðisins og lýsir siglingum með glæstum
líkingum þar sem flota konungs er líkt við „skíða-
menn og englafylkingar.“9
Þjóðólfur Arnórsson var við hirð Haralds harð-
ráða og Sexstefja er hans frægasta drápa. Markús
Skeggjason var víðförull og orti fyrir danska og
sænska konunga. Siglingavísa er frægust verka
hans þar sem flókin orðaröð og samfelld nýgerv-
ing eru meðal helstu eiginleika kvæðisins.
Eitt var það í verkahring skáldanna sem hefur
ábyggilega verið hvað mest áríðandi, það var að
halda uppi minningu mikilla verka og þá er um að
ræða þessi hefðbundnu þemu: einvígi, sjóferðir,
dauði í orrustu, gjafmildi konungs o.þ.h. Helsti
vettvangur fyrir slíkt var þá auðvitað erfikvæði
þar sem skáldin tjáðu oft sorg sína yfir missi kon-
ungs, eins og sjá má af kvæði Sighvats Þórðarson-
ar hér að framan. Skáldið er eins og á milli náttúru
og sjálfs þar sem það notar náttúruna til að tjá
afstöðu sína. Kvæði um ferðir konunganna og
mikla sigra á fjarlægum slóðum eru einnig vinsæl
eins og komið verður inn á hér síðar.
Ekki var bara um tómt lof að ræða og þegar sló í
brýnu milli manna var oft gripið til þess að yrkja
níð. Þá var yfirleitt reynt að hæfa menn þar sem
þeir voru veikastir fyrir. Ort var um vangetu,
kynvillu eða hverskonar ókarlmennsku. Þetta
voru náttúrulega beittar árásir og þar sem orðspor
var nokkurn veginn það dýrmætasta sem menn
áttu var iðja þessi bönnuð með lögum. Roberta
bendir á eina af frægari níðvísum hins dróttkvæða
stíls sem er að finna í 56. kafla Egilssögu; þar sem
Egill bölvar kristnum ráðamönnum Noregs, þeim
Eiríki og Gunnhildi. Egill ávarpar þar landálf einn
og ásakar Eirík um að láta stjórnast af drottningu
sinni.
Stríðslýsingar, ferðabækur og
ást í bundnu máli
Eins og lítillega hefur verið komið inn á eru styrj-
aldir og víkingaferðirnar algengt yrkisefni hirð-
skáldanna. Hvað stríðskveðskapinn varðar er
hann iðulega í nánum tengslum við hið goðsögu-
lega; eins og goðatrúin sjálf var nátengd helstu
dyggð fornmanna: bardaganum. Roberta Frank
lýsir afstöðu fornmanna á þessa leið:
The vision of reality enshrined in the mytholog-
ical poetry of the North is generally grim: tales of
suffering, divine irresponsibility, cunning, deceit,
dark denunciations, shot through with flashes of
wild, barbaric comedy.10
Roberta segir jafnframt eitt sameiginlegt með
fornbókmenntum Grikkja, Kelta og Germana að í
þeim megi finna einskonar stríðsmannaaðal (e.
warrior aristocracy). Þarna er auðvitað um upp-
hafningu stríðsmanna að ræða. Sagnir af mikil-
mennum sem dóu með gamanmál á vörum voru
nokkuð algengar: mönnum hlotnaðist ódauðleg
frægð í stríðinu og dauðinn var hin endanlega
prófraun manna.11 Roberta tekur það sem dæmi
þegar frá því segir í Ólafs sögu helga er hann tekur
með sér þrjú skáld til orrustu sem eiga að vera fær
um að segja sögu atburðanna og yrkja um þá
kvæði. Orrustan sem hér um ræðir er Stiklastaða-
orrusta og er skemmst frá því að segja að ekkert
þessara skálda lifði til frásagnar.12 í stríðslýsingum