Mímir - 01.06.1996, Page 55

er regn og stormur algengt líkingamál (sbr. örva-
regn). Orrustan á margt skylt með veðrinu hjá
dróttkvæðaskáldum; nærtæk er þá kenning Egils
Skallagrímssonar þar sem hann kennir orrustuna
sem „geirveður“ og sverðið sem „gálga geirveð-
urs“.13 Iðulega var ofbeldi gagnvart varnarlausu
fólki og manndráp í orrustum talið mönnum til
tekna.
Ferðavísur geta sumar talist til hirðkvæða,
þ.e.a.s. þær sem ortar eru af hirðskáldum þar sem
þau eru á ferð með konungi sínum og öðru föru-
neyti. Frægastar af þessu sauðahúsi hljóta að telj-
ast Austfararvísur Sighvats Þórðarsonar. Þar segir
frá ferð Sighvats til Gautlands á vegum Ólafs kon-
ungs. I vísunum er lýst „eigin reynslu, og nú fær
skopskyn hans [Sighvats] og myndvísi að njóta sín
í fyrsta sinn í þeim skáldskap sem varðveist hefur.
Vísur þessar eru ekki lofkvæði heldur tækifæris-
kveðskapur, en þær eru ortar frá sjónarmiði hirð-
mannsins og hafa vafalaust verið fluttar hirð Ólafs
konungs til skemmtunar."14 Kvæðið er allt með
nokkuð léttu yfirbragði og skopast skáldið m.a.
að vitgrönnum „heimalningum“ meðal sænskra,
jafnframt því sem skáldið tjáir stolt sitt yfir víðförli
sinni og áhættusömu líferni. Sighvatur orti vísur af
fleiri ferðum sínum t.d. á Bretlandseyjum. Hirð-
skáldin ferðuðust sem sagt með konungunum
næstum hvert sem þeir fóru og ortu um það mark-
verðasta sem fyrir augu bar. Til eru mörg dæmi
um að Konstantínópel hafi orðið skáldum yrkis-
efni er að henni var siglt.
Ástarlýrík trúbadúra á miðöldum einkenndist
af tilfinningasemi, losun innbyrgðar gleði og tján-
ingu einhverskonar æðri veru sem þeir töldu sig
eiga vísa í ástinni. Þetta lífsviðhorf, sem er bæði
orsök og áhrif ástarinnar, er gerólíkt því sem getur
á að líta í dróttkvæðunum, þ.e.a.s. þeim fáu sem
fjalla um ást. I þeim er að finna hálfjarðbundna
efasemdahyggju; einskonar vonleysi, ekki trú á
ást milli karls og konu sem sigrar allt. Oftar en
ekki er einblínt á neikvæðar hliðar ástarinnar: það
sem af henni hlýst er aðeins sorg; oftast hefur ást
kvenna í för með sér blóðsúthellingar eða illindi af
ýmsu tagi. Algengt er að í ástarkveðskap sé um að
ræða heimssýn sem einkennist af karlmannlegu
stolti: hve margar konur hver hefur heillað; hve
mikið sé hægt að græða á fegurð eiginkonunnar á
markaðnum og svo hve mikilli sorg hún eigi eftir
að valda í framtíðinni. Kvæðin eru þannig frekar í
ætt við gort heldur en tilfinningalega tjáningu ást-
arinnar.15 Langar óværar nætur á skipi hafa einnig
laðað fram innri vangaveltur skálda. Kormákur
Ögmundarson orti eitt sinn við slíkar aðstæður til
fyrrverandi unnustu sinnar, Steingerðar, er hann
heyrði öldurnar brotna á skipshliðinni. Þetta virð-
ist nokkuð algengt þar sem nokkrar vísurnar hafa
orðið til við téðar aðstæður og þá oft ort til fyrr-
verandi heitkvenna og þeim heiður sýndur með
því að líkja þeim við skip.16
Goðsöguleg kvæði
Eins og áður hefur verið komið inn á munu yrkis-
efni hirðskálda iðulega nátengd trú þeirra. Á
meðan ásatrú var við lýði lituðust kenningar og
myndmál að sjálfsögðu af goðafræðinni. Hér hef-
ur þó ekki verið komið inn á nein kvæði sem
beinlínis verða greind sem kvæði um goðafræðileg
efni og er nú kominn tími til að bæta úr því.
í heiðni var það nokkuð vinsæl iðja meðal
skálda að yrkja um myndir á skjöldum stríðs-
manna, þeirra eigin eða annarra; eru þessi kvæði
yfirleitt nefnd skjaldakvæði. Egill Skallagrímsson
er m. a. sagður hafa ort tvö slík um skildi sem hann
fékk að gjöf. Það voru ekki bara myndir á skjöld-
um sem fönguðu athygli skálda heiðins siðar held-
ur margskonar listaverk sem unnin voru upp úr
goðafræðinni. Eitt af þekktari goðafræðilegum
kvæðum heiðninnar er ort um myndir á vegg í
skála Ólafs páa. Kvæðið er eftir Úlf Uggason og
53