Mímir - 01.06.1996, Blaðsíða 57

Skúli Björn Gunnarsson
Hið íslenska hirðfífl
Um fíflsku Sneglu-Halla og Hreiðars heimska1
í Eddu Snorra Sturlu-
sonar segir frá því er
Óðinn stal göróttum
miði frá Suttungi
jötni. Mjöðurinn bjó
yfir þeirri náttúru að
hver sá sem drakk
hann varð skáld eða
fræðamaður. Sagan
segir að Óðinn hafi
drukkið mjöðinn og
brugðið sér síðan í
arnarham til að kom-
ast heim í Asgarð. En Suttungur varð hans var og
elti þjófinn sem annar örn. Hann hafði nærri náð
honum þegar komið var að Ásgarði en þá spjó
Óðinn miðinum í keröld sem sett höfðu verið út á
jörðu niðri. í keröldin fór allur mjöðurinn nema
fáeinir dropar er hrutu þar sem hver og einn gat
náð til. Þá dropa af Suttungamiði kallar Snorri
skáldfíflahlut.
Vera kann að Snorri Sturluson hafi einungis
talið skáldfífl vera leirskáld síns tíma. Hann getur
þess hvergi hver skáldfíflin eru en orð hans leiða
hugann að þeim persónum íslenskra fornbók-
mennta sem á einn eða annan hátt haga sér fífls-
lega. Suttungamiði fylgdi ekki bara skáldgáfa
heldur einnig viska eða vit og þegar saman fara
vitleysi og skortur á skáldgáfu hjá einni og sömu
persónu hlýtur að mega líta á hana sem einskonar
skáldfífl. Allavega eru slíkar persónur ekki þess
verðar að gegna starfi hirðskáldsins í íslenskum
sögum af konungum eins og þeim er Snorri skráði.
Slíkum persónum hæfir betur annað starf sem
minna hefur farið fyrir í umfjöllun um íslenskar
fornbókmenntir, starf hirðfíflsins.2
Ritun konungasagna hér á landi er talin hefjast
um miðja tólftu öld og ná hámarki með því riti
Snorra sem nefnt hefur verið Heimskringla. I sög-
unum er fjallað um ævi norrænna þjóðhöfðingja
og fer þá mest fyrir lýsingum á örlagaríkum at-
burðum eins og deilum, orrustum og hverskyns
drápum. Minna er um frásagnir af hversdagsverk-
um höfðingjanna og hirðlífi því sem óhjákvæmi-
lega hlýtur að hafa tíðkast í höllum norrænna
konunga á elleftu og tólftu öld.3
Til að finna frásagnir af hinum þýðingarminni
atburðum í lífi konunga og fá upplýsingar um
hirðlíf þurfum við að skoða samsteypurit á borð
við Morkinskinnu, Hrokkinskinnu og Flateyjar-
bók. í þeim ritum eru frásagnir sem menn hafa allt
frá síðustu aldamótum litið á sem sjálfstæðar sög-
ur, íslendingaþættir. Ég kýs hér að líta á þær sem
hluta konungasagna enda gefa þessar frásagnir
okkur örlitla innsýn í daglegt líf konunga.4
I augum nútímamannsins einkennist hirðlífið á
miðöldum af drykkju, áti, leik og söng. Slíkar
hugmyndir höfum við til að mynda úr kvikmynd-
um en kvikmyndir eru gjarna byggðar á fornum
heimildum eða bókmenntum. Hver kannast ekki
við myndir byggðar á leikritum Shakespeares eða
enn eldri verkum eins og sögum af Karlamagnúsi
Frakklandskonungi. Öll veislugleðin á sér því stoð
í kunnum ritverkum en vera má að slík gleði hafi
fremur tíðkast á fjórtándu til sextándu öld við
hirðir í Suður-Evrópu en á Norðurlöndum á þeirri
elleftu og tólftu. Þrátt fyrir að konungasögurnar
dragi upp heldur óljósa mynd af hirðlífinu er þó
óhætt að fullyrða að það sem snertir hirðlíf í kon-
ungasögum tengist að jafnaði veislum eða að
minnsta kosti borðhaldi og drykkjum.5 Á slíkum
stundum er brugðið á leik og jafnvel konungurinn
sjálfur leyfir sér að brosa. Aðalatriðið virðist vera
að næra bæði sál og líkama. Hlátrinum er hleypt
upp á yfirborðið. En hverjir sjá um að skemmta
fólkinu?
í „Ynglingasögu" Heimskringlu segir um Hug-
leik konung:
Hugleikr konungr var engi hermaðr ok sat
hann at lQndum í kyrrsæti; hann var auðigr
55