Læknaneminn - 01.04.2018, Síða 46

Fr
óð
le
ik
ur
46
Í þessari yfirlitsgrein er fjallað um hægðatregðu,
með áherslu á lyf sem geta valdið slíkum
einkennum og meðferð hennar með lyfjum og
skyldum vörum.

Hægðatregða er algengt vandamál hjá einstak­
lingum á öllum aldri og tíðnin eykst með
hækkandi aldri.1 Í Bristol töflunni eru dæmi
um við mið þegar meta skal heilbrigði hægða
(sjá Mynd 1).2 Þá getur útlit hægða skipt máli
ef greina þarf þær nánar og rétt líkamsstaða er
talin mikilvæg fyrir árangursríka hægðalosun
(sjá Mynd 2).3 Þegar vandamál koma upp
varðandi hægðir getur það skert lífsgæði
einstak linga verulega og truflað athafnir
daglegs lífs. Ef ekki er brugðist við einkennum
í tíma geta þau orðið alvarleg og langvinn með
tilheyrandi óþægindum og auknum kostnaði
til dæmis á formi lyfjameðferðar eða annarra
inngripa, aukinnar heilbrigðisþjónustu og inn­
lagnar á sjúkrahús.
Almenn einkenni hægðatregðu eru harðar
hægðir, erfiðleikar við hægðalosun og lengdur
tími milli hægðalosunar. Það getur verið
einstaklings bundið hversu oft hægðalosun
á sér stað en miðað er við að það líði ekki
meira en þrír dagar á milli þeirra.3 Ástæða
hægðatregðu og það hversu fljótt einkenni
koma fram getur verið tengt aldri, lífsstíl (til
dæmis fæðuval, vökvainntaka og hreyfing),
undirliggjandi sjúkdómum og notkun lyfja.
Þröskuldurinn er oft lægri hjá öldruðum,
sérstaklega ef hreyfing er í lágmarki og inntaka
fæðu er ekki fjölbreytt eða takmörkuð.1
Meðferð við hægðatregðu felur í sér almennar
ráðleggingar varðandi breytingar á lífsstíl,
skynsamlegt lyfjaval og notkun hægðalosandi
lyfja. Oft er hægt að leysa úr málum heima en
leita skal læknis ef almenn ráð hafa ekki skilað
árangri, einkenni vara í meira en tvær vikur,
kviðverkir eru slæmir eða blóð er í hægðum.
Mikil vægt er að greina undirliggjandi orsök
hægða tregðu, sérstaklega ef almenn ráð og
hefð bundin meðferð með hægðalosandi
lyfjum skila ekki árangri.4­6

Strax við ávísun lyfs með hægðatregðu sem
þekkta aukaverkun er skynsamlegt að huga
að fyrirbyggjandi aðgerðum. Ef lyf veldur
munnþurrki eða þvagtregðu er líklegt að sama
lyf geti einnig valdið hægðatregðu. Almennt
séð geta eftirfarandi lyf valdið hægðatregðu
og er lyfjalistinn alls ekki tæmandi (sjá Töflu
I).6­8 Algengi og tíðni hægðatregðu getur
þó verið mjög mismunandi eftir lyfjum og
lyfjaflokkum.9
Áður en meðferð með hægðalosandi lyfjum
er hafin er mikilvægt að fara yfir lífsstíl og
koma með tillögur að viðeigandi breytingum
eftir þörfum. Þá er lykilatriði að taka
nákvæma lyfjasögu. Ef lyf er talið orsaka
hægðatregðu er nauðsynlegt að yfirfara lyf*
sjúklings og endurmeta hvert lyf fyrir sig
Hægðatregða
Lyfjatengd vandamál og meðferð
Þórunn K. Guðmundsdóttir
klínískur lyfjafræðingur á Landspítala og
klínískur lektor við Lyfjafræðideild Háskóla
Íslands
Type 2
Type 1
Type 3
Type 4
Type 5
Type 6
Type 7
Pylsulaga, mjúkur og sléttur
Trefjaskortur
Algjörlega fljótandi
Pylsul ga, mjúkur og sléttur
– Trefjaskortur
Algjörlega fljótandi
Mynd 1. Bristol hægðaskema
*Lyf samkvæmt ávísun læknis (lyfseðill), lyf
keypt án lyfseðils, náttúrulyf, náttúruvörur,
vítamín og fæðubótarefni.