Læknaneminn - 01.04.2018, Side 55

Fr
óð
le
ik
ur
55
svara í hefðbundinni krufningu. Sem dæmi
um þetta má nefna loftbrjóst og ­blóðrek
(e. air embolism). Hægt er að skima eftir
aðskotahlutum svo sem byssukúlum sem
getur gefið upplýsingar um hvar leita ætti í
krufningu. Sum beinbrot á erfiðum stöðum
getur verið erfitt að bera kennsl á í krufningu
og þar geta myndrannsóknir hjálpað.
Segulómmyndir hafa reynst hjálplegar til
að meta áverka og sjúklegar breytingar á
mjúkvefjum eins og í heila.
Réttar- og lífefnafræðilegar
rannsóknir
Mikilvægt er að standa vel að söfnun sýna
í krufningu þar sem sjaldan er hægt að
endurtaka rannsóknina. Oftast eru tekin
sýni úr þvagi ef það er til staðar, augnvökva,
gollurss húsvökva og blóði, oftast frá læris­
bláæð (lat. vena femoralis). Greining sýna eftir
andlát getur reynst erfið þar sem niðurbrot
vefja og efnafræðileg ferli hafa áhrif á styrk
efna. Sýrustig og þéttni blóðs breytast sem
getur haft áhrif á mælingar. Einnig verður
endurdreifing á ýmsum lyfjum eftir andlát sem
getur leitt til þess að hærri þéttni mælist en var
í raun til staðar fyrir andlát.
Augnvökvi hentar vel til lífefnafræðilegra
rannsókna þar sem hann er nokkuð einangraður
frá öðrum líkamsvessum og verður ekki fyrir
endurdreifingu eða þéttingu eins og blóð eftir
andlát. Einnig rotnar augnvökvi seinna en
aðrir líkamsvessar. Mælingar á jónaefnum og
öðrum lífvísum getur gefið upplýsingar um
dánarorsök svo sem ofþornun, ofgnótt vatns
(e. water intoxication), sykursýkiketónsýringu
eða of hátt insúlín. Einnig er hægt að leita eftir
og mæla þéttni lyfja í augnvökva.
Dauðsföll af völdum eitrunaráhrifa lyfja,
löglegra eða ólöglegra, eru með algengari
dánarorsökum af ónáttúrulegum völdum.
Að auki geta réttarefnafræðilegar rannsóknir
nýst til að segja til um ástand og hegðun
viðkomandi en slíkar upplýsingar geta verið
réttarfarslega mikilvægar. Þar má nefna sem
dæmi að mæla etanól í blóði hjá látnum
ökumanni. Því telja sumir að nægileg ábending
sé fyrir réttarefnafræðilegri greiningu ef að á
annað borð á að framkvæma réttarkrufningu.
Þó skyldi alltaf meta þörfina í hverju tilfelli
fyrir sig.
Erfðafræðirannsóknir
Erfðafræðirannsóknir geta gagnast réttar­
læknum bæði við að bera kennsl á þann látna
og við að skýra áður óútskýrð dauðsföll.
Upp geta komið mál þar sem erfitt getur
reynst að bera kennsl á hinn látna til dæmis
vegna ástands líksins eða við aðstæður þar
sem enginn virðist kannast við þann látna. Þar
geta erfðafræðirannsóknir hjálpað til. Ef að
hinn látni á núlifandi ættingja má taka sýni úr
hinum látna, til dæmis hár, neglur eða mjúkvef,
og bera saman við erfðaefni núlifandi ættingja.
Þannig má reikna út líkur á því að hinn látni
sé sá sem hann er talinn vera. Einnig er hægt
að bera erfðaefni hins látna saman við sýni af
munum sem tilheyrðu þeim aðila sem hann
er talinn vera en þá ber að varast að erfðaefni
annarra gæti hafa komist á muninn.
Við óútskýrð skyndileg dauðsföll hjá ungu fólki
er mikilvægt að muna eftir möguleikanum á
banvænum hjartsláttartruflunum. Í sumum
tilfellum stafa slíkir sjúkdómar af þekktum
stökkbreytingum sem valda truflunum á starfi
jónaganga og geta til dæmis leitt til sjúklegrar
lengingar QT bils eða Brugada heilkennis. Við
slíkan dauða koma ekki fram ummerki sem
hægt væri að sjá í krufningu en erfðafræðilegar
rannsóknir geta borið kennsl á þekktar
stökkbreytingar sem valda slíkum truflunum.
Einnig má notast við erfðafræðirannsóknir við
að bera kennsl á geranda í sakamáli. Hægt er
að leita að erfðaefni undir nöglum hins látna
eða á fötum hans, en getur slíkt reynst mjög
krefjandi.
Vefjafræðirannsóknir
Smásjárskoðun vefjasýna er mikilvægur
hluti af krufningunni. Eins og áður var sagt
eru teknar sneiðar úr flestum líffærum.
Til dæmis eru teknar sneiðar úr hjartavöðva
með totuvöðva (lat. musculus papillaris) og úr
heila úr dreka (lat. hippocampus) og tannakjarna
(lat. nucleus dentatus) þar sem þar koma fyrst
fram merki um blóðþurrð. Einnig er mikilvægt
að skoða sýni úr til dæmis lifur, nýrum, lungum
og heila þar sem þar gætu komið fram merki
um sjúkdóma sem gætu hafa leitt til eða haft
áhrif á andlátið. Að lokum getur smásjárskoðun
á vefjasýnum rennt frekari stoðum undir þá
niðurstöðu sem fékkst við stórsæja skoðun.
Lokaorð
Réttarlæknisfræðileg krufning er mikilvæg
og umfangsmikil rannsókn. Auk nákvæmrar
ytri og innri skoðunar geta margskonar
hliðarrannsóknir auðveldað leitina að réttri
niðurstöðu á dánarorsök og ­atvikum og eru
möguleikar að aukast á því sviði. Þar sem
fáir fá sjálfir reynslu af réttarlæknisfræði
í hefðbundnu læknanámi hérlendis er vonast
til að þessi grein kynni fólk fyrir og vekji áhuga
á þessari einstöku sérgrein.

Við vinnslu þessarar greinar var að mestu
leyti stuðst við leiðbeiningar frá Evrópuráði
í réttarlæknisfræði, Harmonization of the
Performance of the Medico­Legal Autospy,
Lundúnir 1994-1995.
Tafla I. Andlát sem tilkynnt skulu lögreglu
1. Dauðsfall þar sem grunur er um refsivert athæfi, óháð tímalengd frá því að
verknaður var framinn þar til viðkomandi lést og óháð því hvort áverki/áverkar eru
bein dánarorsök eða samverkandi þáttur í dauða.
2. Dauðsfall þar sem grunur er um slys eða óviljaverk, hvort heldur dauðsfallið
tengist áfengis­ eða vímuefnanotkun eða ekki, óháð tímalengd frá því atviki þar til
viðkomandi lést og óháð því hvort áverki telst bein dánarorsök eða samverkandi
þáttur dauða.
3. Dauðsfall þar sem grunur er um sjálfsvíg, óháð tímalengd frá því að atburðurinn
gerðist og þar til viðkomandi lést.
4. Dauðsfall án sjúkdómsaðdraganda sem skýrir andlátið.
5. Dauðsfall á vinnustað.
6. Dauðsfall í fangelsi.
7. Dauðsfall sem tengist læknisaðgerð eða lyfjagjöf, óháð tímalengd frá því atviki.
8. Dauðsfall sem verður innan 24 klukkustunda frá innlögn á bráðamótttöku, hafi á
þeim tíma ekki fengist fullnægjandi skýring á andlátinu, enda þótt ekkert ákvæði
ofangreindra liða 1.­7. eigi við.
9. Fæðing andvana barns (fullar 22 vikur og vegur 500 g eða meira) þar sem saga er
um áfengismisnotkun og/eða eiturlyfjaneyslu móður.
10. Fundið lík.