Læknaneminn - 01.04.2018, Side 58

Fr
óð
le
ik
ur
58
Mynd 4 og 5). Taka skal eftir stærð og lögun
kirtilsins. Eðlilegur kirtill þreifast yfirleitt 3,5
cm breiður, yfirborð er slétt viðkomu án hnúta
og taka skal eftir gróf sem þreifast milli tveggja
samhverfra hluta kirtilsins. Tilfinning fyrir
eðlilegri stærð kemur yfirleitt með æfingu.
Einkenni góðkynja stækkunar geta verið
veruleg þó svo kirtillinn þreifist tilitölulega
lítill enda er stækkunin oft mest umhverfis
þvagrásina. Þreifanlegar fyriferðir geta stafað
af kölkunum í kirtlinum eða góðkynja stækkun
en alltaf skal hafa æxlisvöxt í huga þegar harðir
óreglulegir hnútar þreifast. Ef æxlisvöxtur
þreifast um endaþarm er hann að minnsta
kosti á stigi T2 en áberandi óregla er yfirleitt
af stigi T3, það er vaxinn út fyrir kirtilhýðið.
Bólginn eða sýktur kirtill getur þreifast
stækkaður, verulega aumur eða hálfmjúkur
viðkomu (e. boggy). Ef grunur leikur á bráðri
blöðruhálskirtilsbólgu skal fara varlega í að
nudda kirtillinn mikið þar sem slíkt getur
hrint af stað sýklasótt (e. sepsis). Sáðblöðrurnar
geta þreifast ofarlega og hliðlægt við kirtilinn
en finnast þó yfirleitt ekki nema um bólgu eða
illkynja vöxt sé að ræða. Við alvarlega áverka
á grindarholi getur þvagrás rofnað. Þegar það
gerist færist blöðruhálskirtillinn upp á við
og þreifast illa eða ofar en vanalega (e. high
riding prostate). Slíkt merki er frábending fyrir
þvagleggsísetningu og skal mynda þvagrásina
fyrst (e. retrograde urethrogram)
Ytri kynfæri karla
Eistu og pungur
Skoða skal eistu og pung bæði í standandi
og liggjandi stöðu í hlýju herbergi. Taka skal
eftir mismun á stærð eistna, fyrirferðum, roða,
sárum og bólgu. Þreifa skal hvort eista fyrir sig
og rúlla því milli þumalfingurs, vísifingurs og
löngutangar beggja handa, sex punkta þreifing
(sjá Mynd 6). Fara skal varlega því bólga eða
snúningur á eista eru afar sár viðkomu. Harðir
hnútar á yfirborði eistans þarf að kanna nánar
með ómun þar sem um krabbamein gæti verið
að ræða. Þess skal þó gæta að rugla ekki saman
fyrirferðum og eistnalyppunni sem þreifast
hliðlægt við efri pól eistans. Verkir við þreifingu
í eistnalyppu geta bent til eistnalyppubólgu og
með því að lyfta eistanu upp með sjúkling í
standandi stöðu getur oft létt á verknum
(teikn Phrens). Fyrirferðir í pung geta
stafað af ýmsum orsökum. Pungæðahnútar
(e. varicocele) þreifast líkt og litlir ormar
(e. bag of worms), yfirleitt vinstra megin vegna
krapps fráflæðis eistnabláæðarinnar í vinstri
Mynd 5. Þreifing á blöðruhálskirtli um endaþarm
Mynd 3. Viðurkenndar stellingar við endaþarmsþreifingu. Mynd 4. Klukkustefnur við endaþarmsþreifingu.
EndaþarmurÞvagblaðra
Blöðruhálskirtill