Saga - 2016, Blaðsíða 176

Bjarni F. einarsson, LANDNÁM OG LANDNÁMSFÓLk. SAGA AF
BÆ OG BLÓTI. Skrudda. Reykjavík 2015. 477 bls. Myndir, heimilda-
skrár, tilvísanaskrá.
Fyrir rúmum tveimur áratugum sendi Bjarni F. einarsson fornleifafræðingur
frá sér bók með titli sem mátti skilja þannig að hún fjallaði almennt um
landnám Íslands; The Settlement of Iceland. A Critical Approach. Granastaðir and
the Ecological Heritage (Göteborg. Gothenburgh University Department of
Archaeology 1994; Reykjavík. Hið íslenska bókmenntafélag 1995). Hún
reyndist að þremur fjórðu hlutum vera skýrsla um uppgröft á bæjarrústum
í eyjafirði frá 10. öld. Í fyrra gaf Bjarni aftur út bók með aðaltitlinum Land -
nám og landnámsfólk og orðið bær í eintölu í undirtitli og fór þar að vissu leyti
eins að. Bókin fjallaði gróft til tekið að tveimur þriðju hlutum um uppgröft
á fornum rústum bæjar sem er kallaður Hólmur austur í Hornafirði. Í
þriðjungi bókarinnar er farið víða og þá stundum rætt um annað en land -
nám eða landnámsfólk.
Bókin skiptist í þrjá aðalhluta: 1. Baksvið rannsóknanna (bls. 17–152), 2.
Bæjarstæðið í Hólmi (bls. 153–306) og 3. Blótstaðurinn (bls. 307–432). Í bak -
sviðshlutanum er sagt frá aðdraganda rannsóknarinnar í Hólmi, rætt nokk -
uð heimspekilega um nálgun hennar, sagt frá aðstæðum í Hólmi og fyrri
rannsóknum þar og fjallað um aðrar fornminjar í Austur-Skaftafells sýslu,
forngripi sem þar hafa fundist og staði sem tengjast þjóðsögum. Loks eru
þrír undirkaflar um landnám Íslands, ritheimildir um það, siglingu til
Íslands á víkingaöld og ástæður Íslandsferða.
Í 2. hluta er rækileg skýrsla um uppgröft bæjarhúsa í Hólmi þar sem voru
grafin upp átta hús og stór blettur utanhúss. Um gripi, sem fundust í rústun-
um, er fjallað einkar rækilega á 53 blaðsíðum (bls. 239–291) og víða borið sam-
an við sams konar gripi annars staðar. kafli um skipulag fornbæja (bls. 292–
306) fer sömuleiðis víða og snýst lítið um Hólm en setur hann þó í samhengi.
Þá kemur að blótstaðnum svonefnda og lesandi er skyndilega staddur
á fræðilegum orustuvelli. „kollegi nokkur kom einn sunnudaginn til að
skoða Hólm og flaug til Reykjavíkur þá um kvöldið. Daginn eftir (13/9
1999) lét hann hafa eftir sér í hádegisfréttum á Rúv að jarðhýsið væri
hefðbundið jarðhýsi … Um kvöldið hafði Stöð 2 svo viðtal við sama aðila og
þar komu sömu sjónarmið fram … að trúlega væri þetta dálítil óskhyggja
hjá forvígismanni rannsóknanna sem ylli þessari tilgátu um að staðurinn
væri blótstaður.“ (bls. 309). „Hvíslað var um að jarðhýsið væri of lítið eða of
venju legt til að geta verið blóthús og stundum heyrðist aðeins „af því
bara“.“ (bls. 310). eftir nokkurra tuga blaðsíðna umfjöllun um blót almennt,
samkvæmt ritheimildum og umfjöllun fræðimanna, og blót annars staðar á
Norðurlöndum (bls. 315–349) kemur að því að höfundur tekur að skýra fyrir
lesendum hvað hefur fundist á meintum blótstað í Hólmi.
ritdómar174
Saga vor 2016.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 17.5.2019 10:09 Page 174