Morgunblaðið - 18.12.1985, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÖIÐ, MIÐVIKUDAGUR Í8. DESEMBER1985
Fólk á förnum vegi
tKGWAW'W Httt-
Krakkarnir sem syngja á plötunni Óli prik: Gísli Gudmundsson, 13 ára, Inga Dóra Jóhannsdóttir 10 ára og
Björgvin Gíslason 8 ára.
Krakkarnir
í skólunum stríða
okkur mikið
— segja söngvararnir á hljómplötunni „Óli prik“
Óli prik kom fyrst fram á sjón-
arsvióið fyrir u.þ.b. ári, en þá
samdi Magnús Þór Sigmundsson
samnefnt lag, sem Gísli Guó-
mundsson söng. Nú er komin út
barnahljómplata sem nefnist „Óli
prik“ og á henni syngja þrír
krakkar: Inga Dóra Jóhannsdóttir
10 ára, Björgvin Gíslason 8 ára og
Gísli Guðmundsson 13 ára.
Inga Dóra sagðist vera í barna-
kór Seltjarnarness og væri stað-
ráðin í að verða söngkona þegar
hún yrði stór, enda á hún áhug-
ann ekki langt að sækja þar sem
faðir hennar er Jóhann Helgason
tónlistarmaður.
„Ég lærði einu sinni á blokk-
flautu í tónlistarskólanum og
mig langar að halda áfram næsta
vetur í tónlistarnámi. Mér finnst
ofsalega gaman að syngja inn á
plötu. Krakkarnir í skólanum
vita ekkert um þetta ennþá enda
myndu þeir bara stríða mér.“
Björgvin Gíslason sagðist vera
í Austurbæjarskóla og væru
krakkarnir þar sífellt að stríða
sér. „Það pirrar mig auðvitað
mikið en ég geri lítið með það
sem þau eru að segja. Ég hef líka
leikið í nokkrum auglýsingum i
sjónvarpinu, m.a. í „meistara-
köku-auglýsingunni“ og eiga
krakkarnir það til að kalla
„meistarakökur" á eftir mér og
biðja mig jafnvel um að færa
þeim nokkrar kökur í skólann."
Björgvin er ákveðinn í að feta
í fótspor pabba sins, Gísla
Rúnars Jónssonar, og verða leik-
ari. „Mér finnst það miklu meira
spennandi en að verða t.d. tann-
læknir eða listamaður. Ég á að
syngja Guttavísur í sjónvarpinu
um jólin og síðan á ég að leika
gamlan karl á jólaskemmtuninni
í skólanum, en mér finnst skóla-
stjórinn bara ekki nógu góður
leikstjóri. Ég held að pabbi sé
betri.“
Björgvin sagðist eiga svolítið
af peningum sem hann ætlaði að
slá saman við peninga pabba síns
kaupa eins hljóðfæri og alvöru
hljómlistarmenn notuðu. „Björg-
vin Halldórsson á svona tæki og
eins er slíkt tæki notað í Litlu
hryllingsbúðinni," sagði Björg-
vin Gíslason.
Gísli Guðmundsson er nem-
andi í Hólabrekkuskóla og sagð-
ist hann vilja verða læknir eða
tannlæknir er hann stækkaði.
Hann sagðist ætla að leggja
sönginn á hilluna í nokkur ár þar
sem hann væri að fara í mútur
og gæti því eyðilagt röddina ef
hann reyndi mikið á hana. „Mað-
ur veit aldrei hvernig röddin
verður eftir þetta mútutímabil
en ég vonast til að geta sungið
aftur því ég hef mjög gaman af
því.“
Aldarspegill
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Elías Snæland Jónsson:
UNDIR HÖGG AÐ SÆKJA.
189 bls.
Vaka-Helgafell. Reykjavík, 1985.
Elías Snæland Jónsson fetar í
spor fræðimanna og skrifar ör-
lagaþætti. Hins vegar leitar hann
á önnur mið en flestir fyrirrennar-
ar hans því þættirnir í þessari bók
segja frá tiltölulega nýliðnum
atburðum, eða frá fyrri hluta tutt-
ugustu aldar. Sögugrúskarar, sem
tóra fastir í rökkri liðinna tíma,
mundu nú bara kalla það samtíð
eða nútíma.
Þrír þættir eru í bók þessari,
hinn fyrsti langlengstur, tekur
raunar yfir meginhluta bókarinn-
ar: Hermann og kollan.
Með hávaða miklum var púður-
kerling sú sprengd. Og svo lengi
lifði í þeim glæðum að fram undir
hið síðasta var Hermann jafnan
af skopteiknurum blaðanna látinn
bera byssu um öxl.
Elías Snæland fer nákvæmlega
ofan í mál þetta, svipast fyrst um
í Reykjavík þessara ára, sem þá
var orðin talsverð borg, lítur til
stjórnmálaástandsins, segir frá
hvernig málið fór af stað og rekur
síðan gang þess gervallan.
Ef það hefði verið borið á ein-
hvern meðalmann á þessum árum
að hann hefði skotið æðarkollu úti
í örfirisey þá hefði það að sönnu
komið fyrir dómstól því æðarfugl-
inn var stranglega friðaður og litið
á hann sem húsdýr nánast. En
Hermann Jónasson var enginn
meðalmaður. Hann var lögreglu-
stjóri í Reykjavík og þar af leið-
andi vörður laga og réttar í höfuð-
staðnum. Hitt vó auðvitað sýnu
þyngra þegar til kastanna kom að
hann var bæjarfulltrúi fyrir
Framsóknarflokkinn og upprenn-
andi stórstjarna í pólitíkinni. Mál-
ið var því frá fyrsta degi stórpóli-
tískt.
Sá, sem vildi komast að raun
um hvernig baráttuaðferðir í ís-
lenskum stjórnmálum hafa breyst
síðan á fjórða áratugnum, skyldi
lesa þessa bók. Blöðin komu þar
mjög við sögu. Af orðum þeirra
mætti ráða að í landi þessu hafi
ekki búið ein þjóð heldur margar
og allar fjandsamlegar hver ann-
arri. Stóryrði voru hvergi spöruð.
Ekki var heldur hlífst við að bera
hvers kyns ávirðingar á einstakl-
inga þá, sem létu til sín taka á
Elías Snæland Jónsson
stjórnmálasviðinu. Sá sem nú les
allar þessar rótarskammir hlýtur
að spyrja sjálfan sig hvort hugur
hafi alltaf fylgt máli, hvort þessum
mönnum hafi í raun og veru verið
svona illa hver við annan. Eða var
þetta einungis kækur — leikur til
að blekkja auðtrúa fólk til fylgis?
Sjálfsagt hefur verið sín ögnin af
hverju. Hitt gegnir engri furðu að
athyglin skyldi þá beinast meira
að einstökum mönnum en nú þar
sem t.d. flestir frambjóðendur
buðu sig fram sem einstaklingar —
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Þórunn Elfa Magnúsdóttir: Á LEIK-
VELLI LÍFSINS. 204 bls. Bókaútg.
menningarsjóðs. Reykjavík, 1985.
Þórunn Elfa hefur lengi verið
vanmetinn höfundur. Ástæðurnar
til þess kunna að vera margar.
Leið sú, sem liggur til viðurkenn-
ingar svokallaðrar, er bæði krókótt
og furðuleg. Vissulega er það fleira
en gæði verkanna ein saman sem
áhrif hafa á gengi rithöfundar á
þeirri braut.
Tímabært var að Menningar-
sjóður heiðraði skáldkonuna með
því að gefa úr þetta sýnishorn af
sögum hennar. Ennþá betra hefði
þó verið ef þeim hefði verið fylgt
úr hlaði með inngangi um verk
Þórunnar Elfu í heild.
Sögur Þórunnar Elfu gerast á
ýmsum tímum og ýmsum stöðum.
En langbest iýsir hún Reykjavík-
urlífinu. Kjörsvið hennar er
Reykjavík kreppuáranna og
stríðsáranna. Unga Reykjavíkur-
stúlkan á fyrri hluta þessarar
aldar, lífskjör hennar, viðhorf og
framtíðarmöguleikar — þar er
viðfangsefni sem er ofarlega á
baugi þegar horft er yfir skáldskap
Þórunnar Elfu.
Sem dæmi tek ég söguna Hvar
er Stína?
Stína er aðkomustúlka í Reykja-
vík, sveitastúlka sem ráðist hefur
í vist á heimili í bænum. Þess hátt-
ar gangur málanna er dæmigerður
fyrir þá tíma er vinnukonuhald
tíðkaðist enn fullum fetum í borg-
inni. Vinnukonan hélt þá til á
heimilinu og þjónaði fjölskyldunni
en var annars rækilega aðskilin
frá henni. Matartímar voru henni
engir ætlaðir. Hún borðaði í eld-
húsinu — afgangana! Alltaf varð
hún að vera til taks. Þegar lifsleið
frú hafði ekki önnur umræðuefni
mátti þó alltaf segja sögur af
vinnukonunni. Húsbóndinn var
oftast mildari, ekki síst ef vinnu-
konan var ásjáleg. Húsbóndinn i
Hvar er Stína? klappar henni á
hnéð »sem er að gægjast fram
undan kjólfaldinum. Stína hrekk-
ur undan og teygir kjólinn i dauð-
ans ofboði niður fyrir hnjákollana.
Þegar frúin kemur inn, klappar
hann sínum eigin hnjám.«
Saga þessi segir frá stétt sem
var. Hún segir líka frá því hvernig
Reykjavík byggðist. Þau urðu
nefnilega örlög Stínu eins og
flestra sveitastúlkna sem réðust í
vist til höfuðstaðarins að giftast
í einmenningskjördæmum. Þá
varð hyer að berjast fyrir sínu.
Maður stóð eða féll með eigin
framkomu og málflutningi.
Dómsrannsóknin, vegna kollu-
málsins, sem Elias Snæland Jóns-
son skýrir frá í smáatriðum, er
enginn skemmtilestur. En fróðleg
er sú frásögn fyrir margra hluta
sakir. Svo sérkennileg var þá af-
staðan í stjórnmálunum að Fram-
sóknarflokkurinn, sem mestu réð
um landsmálin, átti litlu fylgi að
fagna í Reykjavík. Sem yfirvald í
bænum átti Hermann því undir
högg að sækja í víðasta skilningi
orðanna. Aukvisi hefði fljótt bogn-
að í stöðu hans. En Hermann var
kjarkmaður hinn mesti og lét sér
ekki allt fyrir brjósti brenna. Hafi
rannsóknardómarinn álitið að
auðmjúkur sakborningur mætti til
yfirheyrslna mátti hann skjótt
komast að raun um hið gagnstæða.
Hermann lét koma krók á móti
bragði. Hann tók þessu eins og til
var stofnað og vissi að glúpnaði
hann væri hann búinn að vera.
Kollumálið varð því að pólitísku
þrátefli sem þjóðin skemmti sér
við í fásinni daganna.
í ljósi þess að málið var í eðli
sínu rammpólitískt verða allar
vitnaleiðslurnar, þar sem farið var
ofan í smæstu atriði, hálfspaugi-
legar. Það var einmitt einkenni
stjórnmálanna á þessum árum að
menn rifust mest um aukaatriði
og smámuni. Sjálf stefnumálin
urðu óverulegur þáttur í stjórn-
Þórunn Elfa Magnúsdóttir
og geta af sér fleiri Reykvíkinga.
Ævintýri guðfræðings er gaman-
saga með alvarlegum undirtónum.
Stúdent og háskólaborgari er
manngerð sem löngum hefur sett
svip á höfuðborgina. Ekki er það
þó alltént svo að lærdómi fylgi
glæsileiki og riddaramennska. Og
sú var tíð að þessir menn voru
síbagaðir af peningaleysi. Öðru
máli gegndi um sjómenn í sigling-
um. Þeir gátu verið höfðingjar í
landi og valið úr kvenfólkinu. Hér
lendir þeim saman, sjómanninum
og guðfræðingnum. Þórunn Elfa
gerir úr því dálítið grátbroslegan
brandaraþátt.
í sögunni Hin einna sanna ást er
gamanið grárra. Þar hverfur Þór-
unn Elfa aftur til sveitalífsins í
gamla daga. Þá var til utangarðs-
fólk ekki síður en nú. Sagan er
sögð með nokkrum ýkjubrag.
Spurning er hvort skáldkonan
hefur ekki seilst þarna fulllangt
frá því sem hún þekkir gerst.
f Læstar dyr er borgarlífið aftur
á móti á dagskrá með sfnum gör-
óttu drykkjum, þaulsetum á bar
og afleiðingum svallsins. Og svo
að hinu leytinu lífsbaráttunni þar
sem sumir eru í sókn en aðrir á
undanhaldi.
Fimmtán eru sögurnar í þessari
bók. Þó Þórunn Elfa sé skáld-
sagnahöfundur fremur en smá-
sagna má skoða bókina sem
nokkra kynningu á verkum henn-
ar, fjölbreytni þeirra; og svo auð-
vitað á lífsviðhorfum skáldkon-
unnar.
Eftir að Dætur Reykjavíkur kom
út á sínum tíma var Þórunn Elfa
í sviðsljósinu. Síðan hefur hún sem
rithöfundur mátt þola bæði skin
og skúrir. Er ekki kominn tími til
að henni verði skipað á bekk þar
sem hún á heima.
málaumræðunni, hurfu í moldviðri
persónulegrar áreitni.
Elías Snæland nefnir þessa rit-
röð sína Aldarspegii. Þar er kollu-
málið á vísum stað því sannarlega
átti það sinn þátt í að skerpa
drættina í svipmóti þjóðlífsins svo
lengi sem Hermann Jónasson tók
þátt í stjórnmálabaráttunni. En
tveir styttri þættir í síðari hluta
bókarinnar munu einnig vera lýs-
andi fyrir mannlífið í landinu á
fyrri hluta aldarinnar. Báðir fjalla
um illa meðferð á börnum. íslend-
ingar voru þá ekki enn búnir að
rífa sig upp úr fátæktarbaslinu.
Algengt var í sveitum að litið væri
á vandalaus börn eins og hver
önnur vinnudýr og þau meðhöndl-
uð samkvæmt því. Þó var hagur
þeirra að því leyti verri en hús-
dýranna að börnin deildu vist með
öðru fólki en gátu ekki aflað sér
matar í haganum. Væru börnin
þolanlega haldin í mat og fatnaði
var ekki fengist um annað. Því
aðeins að út yfir tæki urðu af þessu
dómsmál sem skráð voru í bækur
og þar með geymd síðari tímum
til upprifjunar og glöggvunar.
Um aðstöðumun lögreglustjór-
ans í Reykjavík annars vegar og
umkomulausra barna hins vegar
þarf ekki að ræða. Ef til vill var
ekki svo illa til fundið hjá höfundi
að raða þessu saman í bók. Þama
gefur að líta efsta og neðsta lagið
í þjóðfélagi sem einkenndist af
hörku og miskunnarleysi, en einn-
ig af nokkurri réttlætistilfinningu.